Beide pausen staan voor twee tegengestelde visies op de kerk, zeker in de visie van de gemiddelde gelovige: houder van de waarheid versus beschermer van de armen. Hoewel het scenario alle ruimte laat voor clichés en een good cop, bad cop-frame, weet regisseur Meirelles een hartverwarmend en ontroerend dubbelportret neer te zetten.
Toen Jorge Bergoglio in 2013 als paus Franciscus verscheen in de logia op het Sint Pietersplein riep mijn vrouw verbaasd uit: ‘Hé, dat is Jonathan Pryce!’ Deze kreet is ongetwijfeld opgevangen door regisseur Fernando Meirelles, die hem inderdaad deze rol heeft laten vertolken, samen met een even sterke rol van Anthony Hopkins als Benedictus.
De in het Westen relatief onbekende Braziliaanse regisseur van City of God (2002) waagde zich aan het portretteren van twee kerkelijke uitersten, als ging het om een kickboxwedstijd tussen Rico Verhoeven en Badr Hari.
In de ene hoek de Duitse intellectueel, hoeder van de orthodoxie, boegbeeld van Duitse discipline en Beierse degelijkheid, in de andere hoek de Argentijnse bisschop-met-opgestroopte-mouwen, voorvechter van de armen, prototype van de altijd gezellige Zuid-Amerikaan, die de luxe van kerkelijk Rome graag aan zich voorbij laat gaan.
Uitgekozen
Wie een spectaculaire film vol Vaticaanse intriges à la Angels and Demons verwacht, of een cinematografische aanklacht tegen het seksueel misbruik in pastorale relaties komt bedrogen uit, hoewel de film suggereert dat Benedictus zijn opvolger had uitgekozen voor hij terugtrad en de regisseur niet verzuimt om de naam van Marcial Maciel te noemen, de oprichter van de Legionairs van Christus, die in 2006 uit zijn ambt werd gezet wegens ontucht met jongens en mannen.
Integendeel, The Two Popes is eigenlijk één lang gesprek dat de twee kerkleiders hebben. Bergoglio reist naar Rome om zijn ontslag aan de paus aan te bieden, aangezien hij er geen vertrouwen meer in heeft dat de kerk genoeg kan meebewegen met het geleefde leven van alle dag. Benedictus voelt zich aangevallen door zijn grootste criticaster en weigert Bergoglio’s ontslag te aanvaarden. Een flinke woordenwisseling ontstaat, inclusief alle culturele barrières tussen Beieren en Buenos Aires.
Meirelles schetst, terwijl de twee zich verpozen in de tuin van het pauselijk buitenverblijf in Castel Gandolfo en in de Sixtijnse kapel, een beeld van twee getormenteerde zielen. En hoewel de sympathie van de kijker in het begin direct en onweerstaanbaar naar de kant van de innemende Argentijn wordt getrokken, krijgt de Duitse paus langzamerhand meer ruimte voor een eigen psychologische ontwikkeling.
‘The Two Popes’ is eigenlijk één lang gesprek dat de twee kerkleiders hebben
Ontroerend is het moment dat Benedictus vertelt over de kaars die hij elke avond dooft na het avondgebed. De rookt kringelt naar beneden, en de paus ervaart dat als een afwijzing van God, een verwijzing naar het verhaal van Kaïn en Abel. Als de emeritus-paus en de kersverse Franciscus samen de finale van de wereldkampioenschappen voetbal tussen Argentinië en Duitsland kijken, kringelt de rook van de kaars voor de laatste maal. En de rookt trekt omhoog.
De film laat beide pausen worstelen met hun geloof. De Duitser vertelt dat hij God eigenlijk altijd om zich heen heeft gevoeld, behalve tijdens de laatste periode van zijn pausschap. De Argentijn vertelt juist over zijn talloze missers en aanvechtingen, die hij in zijn leven heeft meegemaakt. Over een verloofde die hij toch moest teleurstellen omdat de priesterroeping sterker bleef. Over zijn collaboratie met de Argentijnse dictator Videla, waarbij hij probeerde zijn eigen jezuïetenorde te beschermen tegen het geweld, maar daarvoor twee van zijn directe collega’s in het gevang laat belanden.
Beiden nemen elkaar de biecht af in het Vaticaan, een moment dat zowel ontroering als scepsis oproept. Mooi dat vergeving bestaat, maar als priesters elkaar gaan vergeven, lopen de slachtoffers kans met lege handen achter te blijven.
Feest van herkenning
Voor de rooms-katholieke kijker is de film of een aanfluiting of een feest van herkenning, afhankelijk van het eigen kerkpolitiek standpunt. Voor de conservatieve hardliners zal The Two Popes teveel een lofprijzing op Bergoglio zijn. Meirelles laat Benedictus immers tegen zijn latere opvolger zeggen: ‘Ik hoorde Gods stem niet meer tot ik begreep dat ik hem via jouw mond weer heb gehoord’.
Voor de overige rooms-katholieken is het film om stiekem een beetje trots op te worden. Meirelles legt een liefdevol portret neer van het Vaticaan en van de huidige paus. Seksueel misbruik, frauderende banken, bedriegende butlers, konkelende curiekardinalen, het is achtergrondruis bij een intiem pauselijk tweegesprek over geloof, liefde en de noodzaak van een nieuw kerkelijk aggiornamento.
Fotocredits: Still uit ‘The Two Popes’