Wat is er bijzonder aan een wandeling over een dijk van pakweg 10 kilometer? Veel als het om de Diefdijk tussen Leerdam en Culemborg gaat. De dijk is hét kenmerk van Hollandse militaire geschiedenis en de Hollandse strijd tegen het water. Bovendien ligt de streek redelijk in de buurt van mijn geboortegrond. Een hernieuwde kennismaking!

Ik liep vanuit Leerdam naar Culemborg over deze kenmerkende dijk. Oorspronkelijk wilde ik het wandelproject van 2024 voortzetten vanuit Lexmond. Daar stopte ik de vorige keer. Lexmond is echter lastig te bereiken met het OV. Bovendien waren er veel werkzaamheden aan het spoor zodat het uren zou duren voordat ik het startpunt zou bereiken. Omdat het beoogde eindpunt Culemborg was, besloot ik daarom vanaf station Leerdam te lopen. Dat bood de gelegenheid om over de gehele Diefdijk te wandelen.

Diefdijk

Al in de 13 eeuw werd deze binnendijk aangelegd om de lagergelegen delen van de Alblasserwaard westwaarts te beschermen tegen het hoge water uit de Gelderse rivieren: de Linge, de Waal, de Lek. Dat kwam vaak voor als er weer eens een dijk in de Betuwe doorbrak.

Volgens Van Berkel & Samplonius (2018) komt de naam ‘Diefdijk’ al in 1284 voor als ‘Diifwech’ of ‘Diefwech’. De twee auteurs wisten den wiel, die in den Diefdyck geschoert is uit 1413 te vinden, met de verwijzing naar de gelijknamige binnendijk.

De Diefdijk beschermt niet altijd even goed tegen het hoge water. Geregeld bezwijkt de dijk waardoor er wielen ontstaan, kleine meertjes met soms forse diepten doordat het water dat zich door de dijk perst krachtig veel grond verplaatst. Langs de Diefdijk zijn veel wielen te zien. De voornaamste zijn ‘Het Wiel’ bij de spoordijk tussen Leerdam en Beesd, het Wiel van Bassa en de Waai. En waai is gewoon een andere naam voor wiel. Creativiteit is ver te vinden.

Wat nou, Glasbal?

Vanaf het station van Leerdam zijn de eerste twee kilometers saai. S.A.A.I. Ik loop langs het industriegebied over de toepasselijke Industrieweg. Het gebied is ten prooi gevallen aan de ‘verdozing’. Niet zozeer grote distributiecentra, maar wel dodelijk saaie kantoordozen, lelijke magazijndozen en een saaie sporthal. Een troosteloze kilometer verder is een doos veranderd in  ‘indoor speelparadijs’  MonkeyTown, zo’n formule waar kinderen gedumpt kunnen worden om hun verjaardagsfeestje te vieren. In Leerdam gebeurt dat in een doos die ‘De Glasbal’ heet. In die doos kunnen ook “bruiloften, verlovings-, henna en besnijdenisfeesten” worden georganiseerd.

Maar als je deze twee kilometers hebt overleefd, maakt de Diefdijk heel veel goed. De vogelgeluiden nemen toe, het koolzaad staat in volle bloei en de bloesem van de fruitbomen is nog niet uit de bomen gewaaid. Schapen verzorgen hun lammetjes, en blaten vrolijk. Een ooievaar vliegt over, evenals wat reigers, een bruine kiekendief en een torenvalk. 

Wiel van Bassa

Hoe verder ik loop, hoe dreigender de wolken. Onderweg loop ik door een enkele regenbui – er zijn amper plekken om te schuilen. Bij het Wiel van Bassa (naar de bewoners van een naastgelegen boerderij) besluit ik rechtsaf te slaan om langs de Culemborgsche Vliet te lopen. Want het wordt wel erg donker en over de dijk vanaf de Wiel is geen beschutting. Ik ben nog maar halverwege de vliet en een hagelbui barst los. Ik ga met met rug tegen een populier staan met de wind in de rug. De hagel waait zo langs mij heen en ik blijf redelijk droog. De futen in de vliet deert de bui niets en blijven naar elkaar lonken. Ook dat is de lente.

De Wiel van Bassa is trouwens een kolkgat van acht meter diep ontstaan bij een doorbraak van de dijk in 1573, een jaar na het ‘rampjaar’. Het kolkgat is de grootste van het land en sommige bronnen spreken zelfs van 15 meter diep. Op oudere kaarten staat de Wiel bekend als Kruidhofwiel (naar de boerderij De Kruithof). Het is een prachtig stukje Nederland.

Ik kan hier kiezen. Verlaat ik de Diefdijk om snel via de Nieuwe Dijk, over de A2 rechtstreeks naar Culemborg te lopen, of waag ik het om de Diefdijk tot aan de Lek af te lopen met het risico nog een nat pak te krijgen. Althans, dat belooft de buienradar. 

UNESCO Werelderfgoed

De Diefdijk ligt er nu goed onderhouden bij. Dat is mede te danken omdat de Diefdijk in de 19e eeuw deel ging uitmaken van de (Nieuwe) Hollandse Waterlinie. Dit militaire bouwwerk is UNESCO Werelderfgoed te samen met de Stelling van Amsterdam. Het is na de molens van Kinderdijk het tweede werelderfgoed in dit wandeljaar. De gedachte was om het de vijand moeilijk te maken door het land onder water te zetten: inundatie. Het werelderfgoed is langs de Diefdijk te zien door enkele batterijen, een voormalig fort en de vele bunkers langs de dijk. Dit is de Diefdijklinie.

Kenmerkend naast de dijk is Bunker 599. De bunker uit 1940 is vijftien jaar geleden doormidden gezaagd zodat je nu een indruk krijgt hoe het er aan de binnenkant uitziet. Dwars door de bunker loopt een pad die tot ver in het water loopt. De palen langs dat pad suggereren de waterhoogte mocht het land onder water worden gezet.

De rijen bunkers doen mij denken aan een dijk wat verderop. Langs de Nieuwe Zuiderlingedijk tussen Asperen en Spijk staan ook veel bunkers. Ik fietste in mijn jeugd vaak over deze dijk. Op de Diefdijk staan de bunker compacter bij elkaar.

Neee… Fort Everdingen, watskeburt?

Ik zie weer wat dreigende wolken op mij af komen, maar het blijft bij een enkele spat regen. Toch schuil ik kort bij een loonbedrijf onderaan de dijk.

Vroeger was de Diefdijk de grens tussen Zuid-Holland en Gelderland. Nu grenst Gelderland aan de provincie Utrecht. Ik schreef over deze herindeling toen ik van Groot-Ammers naar Lexmond liep.

Voor mij zie ik Fort Everdingen opdoemen. Langs de dijk staan nog enkele batterijen met uitleg over hun functie. Bovenop deze werken konden kanonnen worden gezet. De batterijen zijn in 2016 herbouwd. Om te voorkomen dat de dijk instabiel zou worden door het gewicht van de militaire werken, zijn de traversen opgevuld met piepschuimblokken. De keerwaarden zijn stalen strips. Naast batterijen en de groepsschuilplaatsen zijn er forten en loopgraven te zien. Het Fort Everdingen valt voor mij uit de toon. Hoe is het mogelijk dat een onderdeel van het werelderfgoed is veranderd in een platte plaats voor campers, Pipowagens en tentkampeerders. Een fort als natuurcamping kun je misschien beschouwen als ultiem vredesteken. Ik vind het misplaatst om militair erfgoed zo te misbruiken door een commerciële bierbrouwerij. Wat nou ´fortbrouwerij´?

Ondertussen heb ik app-contact met Monique van Dijk. Ze woont in Culemborg en het lukt om deze zaterdagmiddag elkaar te ontmoeten. Dat is alweer drie jaar geleden. Ik stiefel de laatste kilometers naar het mooie stadje langs de Lek. Ik passeer Werk aan het Spoel, eveneens een onderdeel van de Waterlinie uit de periode 1816-1824 om een watersluis te beschermen. Nu is er een uitspanning en een openluchttentoonstelling van  de stichting LekArt. Er staan witte kruizen naast het klompenpad. En ik ben nog veel te vroeg voor het Vintage Vinyldansfeest om door oude platenbakken te zoeken. Ik zet mijn Spotify-playlijst op van Joost Klein en wandel door.  Ik wandel nog door de Goilberdingerwaard en zie de bekende Kuilenburgse Spoorbrug.

(tekst gaat verder onder de twee foto’s) 

Ik passeer het beeldhouwwerk ‘De dijk ging op de schop’ van beeldhouwer Dick Matze.  Twee kleine mensen kijken naar een enorme schop. Het beeld – een herinnering aan de dreigende watersnood van 1995 en de daaropvolgende verzwaring van de Lekdijk – wil uitdrukken hoe zwaar en blijvende de strijd tegen het water is. Of het nu de 13e, 19e of 21e eeuw is. 

Ik rond mijn wandeling – onbewust over LAW-paden als het Grote Rivierenpad, het Waterliniepad en het Betuwepad – af door het stadje te lopen om daarna gezellig bij te kletsen met Monique op het station. Het wisselvallige weer ligt dan ver weg, en de zon schijnt door de ramen op ons tafeltje met een heerlijk kaasplankje.

Vogels

• Meerkoet
• Wilde eend
• Fuut
• Ooievaar
• Zwarte kraai
• Grauwe gans
• Blauwe reiger
• Bruine Kiekendief
• Torenvalk
• Kievit
• Houtduif
• Stadsduif