4. Groot-Ammers – Lexmond: Ooievaars en een rampjaar

De ooievaar is een nationale vogel. Ze zijn de brengers van geluk en nieuw leven. De grote weidevogel staat in het wapen van Den Haag en in mijn nieuwe wandeling van dit seizoen staat Ciconia ciconia centraal.

In de vorige eeuw was de ooievaar bijna verdwenen. In 1939 waren er 312 paren en in 1970 nog slechts 14 paren. De oorzaak van de enorme teruggang van de trekvogel was de intensivering van de landbouw, hoogspanningsmasten en de bestrijding van sprinkhanen in Afrika. De Vogelbescherming wilde dat dramatische beeld keren. Er kwam een reservaat in Groot-Ammers: het ooievaarsdorp Het Liesvelt. De vogels werden gekortwiekt zodat ze niet weg konden vliegen, er kwamen hoge paalnesten en het fokprogramma kon beginnen in dit eigen dorp voor ooievaars uit 1969.

Vanuit Groot-Ammers worden satellietstations ingericht in het hele land, onder meer in Leek, Gorssel, Herwijnen, Zegveld en Alphen aan den Rijn. De herintroductie is succesvol. Deze winter werden 953 overwinteraars geteld.

In mijn tienerjaren kwam ik geregeld in het ooievaarsdorp om vogelkaarten te kopen en ooievaarsveren te rapen. Nu is het ‘streekcentrum Ooievaarsdorp Liesvelt’ gelegen op het terrein van Avonturenboerderij Molenwaard, geëxploiteerd door Van Hoorne Entertainment. Kinderen kunnen op bezoek bij Fien & Teun en rondjes rijden op een tractor en boertje spelen. Not my cup of tea.

Nieuwpoort, 1672

Mijn point-of-interest is verschoven naar Nieuwpoort. Het kleine stadje met een vesting dat geheel in tact is. Nieuwpoort in Zuid-Holland mag niet worden verward met het Vlaamse Nieuwpoort, bekend van de slag uit 1600.

De vesting is bekend van het rampjaar 1672. In dat jaar wordt de Republiek van alle kanten aangevallen: Engelsen, Duitsers en Fransen. Het volk reddeloos, redeloos en radeloos. In de Alblasserwaard willen Franse troepen vanuit het oosten de streek binnenvallen.

Stadhouder Willem III van Oranje besluit het land onder water te zetten: sluisjes werden open gezet, dijken werden doorgestoken. De hele vesting Holland – van Muiden tot Gorinchem – werd onbereikbaar, en keert het tij in de strijd als Holland het water als wapen inzet.

Eén van de karakteristieken in Nieuwpoort is het plaatsen van een inundatiesluis onder het stadhuis, waar het veenriviertje Goudriaan via de gracht naar de Lek stroomt.

Bier, wiet en een gereformeerd gezin

Het is zondagmorgen. Ik zie een gereformeerde familie in zwart pak naar de kerk lopen. Voor het stadhuis staat een groepje jongeren met Feyenoord-shirts bier te drinken en wiet roken. Het is nog geen tien uur. Ze steken hard knalvuurwerk af en wachten op een ‘Happy Tours’-partybus. In de middag wordt duidelijk dat de fans iets te vieren hebben met hun club.

Ik vervolg mijn pad langs de Lek. Het is zacht aprilweer, maar vroeg. Er zijn geen dagjesauto’s, dagjesmotoren of dagjesfietsen. De Lek, 62 kilometer rivier als voortzetting van de Nederrijn tussen Wijk bij Duurstede en Kinderdijk, ligt te zonnen.

Waal aan de Lek

Via Langerak kom ik door het buurtschap Waal. Als ik burgemeester van Molenlanden zou zijn, zou ik de plaatsnaam wijzigen in ‘Waal aan de Lek’. Want dat is übergrappig. De naam ‘Waal’ komt van een diepe ronde plas, die ontstaat bij een dijkdoorbraak. En doorbraken zijn in vroeger tijden ontelbaar. Een naamvariant van ‘waal’ is ‘wiel’.
De naam ‘Waal’ komt op meerdere plekken voor. De eerste is natuurlijk de rivier de Waal, 20 kilometer ten zuiden van de Lek. Maar er is ook ‘De Waal’ op Texel en ’t Waal’ bij Houten.

Lek (links). Waal (rechts)

Zes kilometer verderop ligt Ameide.  De plaats is eeuwenoud. Boeren vestigen zich in de tiende eeuw langs het veenriviertje de A dat hier de Lek instroomt: A-monde werd Ameide. In het najaar van 1672 leggen meer dan 1.000 Franse militairen de stad in de as. Molens ten oosten van de plaats worden in brand gestoken. Versterking uit Gorcum komt te laat. Maar… de Fransen worden verderop gestopt en teruggedrongen. Als ze Ameide voor een tweede keer passeren, maar nu in tegengestelde richting, beschieten schepen vanaf de rivier het leger ter hoogte van de Lekdijk bij het buurtschap Sluis. Deze Hollandse tegenaanval vindt plaats op 28 november 1672. De verliezen aan Franse zijde zijn groter dan het Staatse leger.

Voorheen was Ameide gewoon Zuid-Holland, als onderdeel van de Alblasserwaard. In 1986 wordt de plaats samengevoegd tot de gemeente Zederik. Bij een verdere schaalvergroting in 2019 ontstaat de gemeente Vijfheerenlanden in de gelijknamige streek. Die gemeente gaat over naar de provincie Utrecht.  De herindeling zorgt voor veel politiek gedoe. Logisch als je bedenkt dat in de streekgeschiedenis de Alblasserwaard en Vijfheerenlanden bij elkaar horen. Ameide hoort immers historisch niet tot de vijf heerlijkheden Arkel (boven de Zouwe), Ter Leede, Hagestein, Everdingen en Vianen.

In het ‘Herindelingsadvies Vijfheerenlanden’ dat nog over Leerdam, Zederik (Zuid-Holland) en Vianen (Utrecht) gaat, wordt de politieke realiteit duidelijk:

‘Een aantal inwoners (436) van Zederik en Leerdam heeft (…) hun voorkeur voor de provincie Zuid-Holland uitgesproken. De zorgen die hierin tot uitdrukking komen zijn legitiem, maar kunnen inhoudelijk worden weerlegd en/of genuanceerd. (…) de voorkeur voor Utrecht als vestigingsprovincie wordt (…) gesteund door twee van de drie gemeenteraden, de colleges van B en W en 37 van de in totaal 51 raadsleden. Het pleit is daarmee beslecht:  Utrecht wint.

Voordat ik Ameide verlaat om het natuurgebied rond de Zouweboezem intrek, zie ik twee ooievaars. Eentje bovenop de hervormde kerk, en een ander bij de entree van de Zouweboezem. Straks zie ik er nog een paar. Dat brengt het dagtotaal op 7 ooievaars. 

Vogelparadijs Zouweboezem

Toen ik een jaar of 10, 11 was ging ik met een buurjongen en zijn vader mee vissen op de Oude Zederik, het veenriviertje dat de Zouweboezem scheidt van de polder Achthoven. Ik kan mij een keer in de herfst herinneren. Vroeg op pad (half 6). In een oude Eend. Telescoophengel en wit brood. Kou en dichte mist bij het water. 

Vandaag geen kou, geen mist. Het is een graad of 18, de zon schijnt volop en wordt slechts af en toe onderbroken door een kleine wolk. Er zijn veel wandelaars en vogelaars. Ik zie dure cameralenzen op de borst van enkele twintigers en eenvoudige verrekijkers op de borst van zestigplussers. De meesten hebben laarzen aan, ik sportschoenen.

Dit gebied is een vogelparadijs. Je hoeft niet veel geluk te hebben om ooievaars, zwarte sternen, purperreigers, torenvalken, kiekendieven en veel, heel veel soorten zangvogels te spotten. Op een vlinderpad diep in het riet stop ik omdat een dikke buik met een nog dikkere lens een rietzanger wil fotograferen.
– “Heb je hem?” vraag ik na enkele minuten adem inhouden de grijsaard met rode wangen.
“Ja, ik geloof het wel. Hij leek wel te poseren.”

Ik heb geen grote toeter bij mij, en kan slechts de geluiden herkennen en geen vogels vastleggen. Ik houd het maar bij een slak en een dagpauwoog. 

De vogels blijven mij vergezellen. Ik spot een paartje krooneenden, twee knobbelzwanen, overvliegende grauwe ganzen en een tafeleend. Ik zie en hoor nog veel meer zangvogels, in het riet of in de bloeiende boomgaarden. Een bosrietzanger, de kleine karekiet, kneuter, grasmus, fitis en tjiftjaf. Als ik verderop door de polder Achthoven loop over een smal en modderend voetpad zie ik nog grutto’s, kievieten en hoor ik een tureluur.  Het is een rijke vogeldag voordat ik de eindbestemming Lexmond bereik.

De bus terug vanaf de kerk laat lang op zich wachten. Ik loop nog een extra stukje terug over de Lekdijk om van het uitzicht te genieten. Het slotakkoord ligt in handen van de politie. De drukte op de dijk neemt toe met auto’s en motoren. Met een lasergun gaat iedereen op de bon die harder dan 60 km gaat. Als ik de agenten passeer, vraag ik of ik te hard liep.
– “Nou, net niet meneer.”
Pfew.

Vogels

• Ooievaar
• Zwarte kraai
• Meerkoet
• Wilde eend
• Tafeleend
• Krooneend
• Knobbelzwaan
• Grauwe gans
• Bosrietzanger
• Rietzanger
• Tjiftjaf
• Fitis
• Kneuter
• Grasms
• Kleine karekiet
• Kieviet
• Grutto
• Tureluur
• Blauwe reiger

Overige dieren

• Dagpauwoog
• Huisslak
• Woelmuis