Wie een mail adresseert aan isimedia.nl, bureau voor digitale me-dia, komt terecht bij Eric van den Berg. Eric ìs ISI Media en omge-keerd. Maar je zegt daarmee lang niet alles, want Eric staat ook voor Katholiek.nl (voorheen Isidorusweb.nl), Handboek Kerk en Internet, Handboek Kerk en Sociale Media, Lucepedia, voorzitter Webfish Award, gebeden voor de iPhone en nog een aantal andere initiatieven. Kortom, wie iets met kerk en nieuwe media te doen heeft of wil hebben, kan moeilijk om Eric heen. Dat moet je ook niet willen, want hij is deskundig, zeer gedreven en loopt over van ideeën, meningen en beschouwinkjes.
Eric, van huis uit mediawetenschapper, werkte voor de Koninklijke Bibliotheek, maar begon twee jaar geleden zijn eigen eenmansbu-reau ISI Media. Het biedt zich aan voor advieswerk, websiteont-werp, cursussen, trainingen, lezingen en wat dies meer zij. Onder zijn opdrachtgevers bevinden zich het bisdom Rotterdam, de PKN, de EO, maar ook Rabobank en Tilburg University.
Daarnaast onderhoudt hij de website Katholiek.nl, waarop vele facetten van de rooms-katholieke wereld en het geloof aan de orde komen. De site is volkomen onafhankelijk, niet verbonden aan de RKK of een andere organisatie. De site begon in 2001 onder de naam Isidorusweb, naar de patroonheilige van het internet. Met het idee om iets aan de weet te komen over hoe internet voor de kerkdienst dienstbaar kon zijn, maakten we een afspraak in een Haagse CoffeeCompany. Ik begon het gesprek met het voorstel na te gaan hoe voorgangers en kerkdienstbezoekers van het internet kunnen profiteren, maar Eric leidde de aandacht al spoedig naar een hoger, meer beschouwelijk plan.
Wie op internet communiceert en wel speciaal met de sociale me-dia, doet dat uiteindelijk op basis van vertrouwen. Vertrouwen dat de iemand zich met jou wil verbinden en je vertrouwt in wie je bent en wat je doet. Men zegt wel dat je op social media een betrokken relatie ontwikkelt langs de drieëenheid Know – Like – Trust: kennisnemen van, geïnteresseerd raken in en vertrouwen in elkaar. Die lijn is voor kerken en christenen prima te bewandelen. Uiteindelijk gaat het ons toch alleen om vertrouwen?
Offline/Online
Het internet is niet alleen een medium dat de bestaande religies kan ondersteunen, maar het kan ook de omgeving zijn waarbinnen nieuwe religies kunnen ontstaan. Voorbeelden zijn de beweging rond de Spaghetti-god (http://www.venganza.org/ ) en de The Church of Google (http://www.thechurchofgoogle.org/). Met andere woorden internet gaat soepel met de religies om. Het selecteert niet, het waardeert niet, het is niets anders dan een wijdverbreid, transparant medium. Elke invulling komt van de gebruikers.
De Canadese socioloog, Christopher Helland, onderzocht de relatie van religieus vieren en internet. Hij maakte het onderscheid in reli-gie online en online religie. Eric bouwde voort op de inzichten van Helland en tekent verschijningsvormen:
1. Offline religie. Voorbeeld: de bekende kerkdienst zonder enige connectie met internet.
2. Offline religie met online representatie met als voorbeeld een kerkelijke website, de kerkdienst die met geluid en beeld toegankelijk gemaakt is via het web (kerkomroep.nl en dergelijke), zodat je als webbezoeker deel kunt nemen aan een viering. Iets uitgebreider is de twitterdienst waarin je binnen en buiten het kerkgebouw een zekere actieve bijdrage aan de dienst kunt leveren.
3. Online religie met offline connectie. Bijvoorbeeld een gebedswebsite waar de deelnemers zich primair verstaan via het web en de mogelijkheid bestaat tot offline ontmoetingen als daar behoefte aan is.
4. Volledige online religie. Hierbij is de hele set aan religieuze prak-tijk naar de virtuele wereld verschoven. Voorbeelden zijn Second Life-diensten, waarbij mensen samenkomen voor kerkdiensten. Een voorbeeld is ‘The Anglican Cathedral of Second Life’ dat dit jaar is voorgedragen voor de Christian New Media Award. Religie is volledige computer-gemedieerd, bestaande uit leer, heilige teksten tot liturgische of rituele handelingen. Hindoes bezoeken bijvoorbeeld virtuele tempels, waardoor internet een ‘sacred space’ wordt.
Online vieren heeft beperkingen, zoals bijvoorbeeld bij de rituelen of sacramenten. Die bevatten altijd een handeling, een fysieke component, die niet via het web kan worden gerealiseerd. Zo staat de consecratie, door de priester verricht, volledige deelname van de internetbezoeker aan de eucharistie in de weg. Het in de kerk aanwezige brood heeft een unieke waarde, die niet via het scherm is over te dragen en lokaal aanwezig brood niet heeft. Een protestants avondmaal zou iets minder complicaties met zich meebrengen. Je treft daarom wel Amerikaanse protestantse kerken die een viering op internet aanbieden die een avondmaalsviering bevat met brood en wijn dat de bezoeker voor zichzelf klaarzet. Daarbij zijn alleen de handelingen gemeenschappelijk, maar brood en wijn worden niet letterlijk gedeeld door de deelnemers.
Zonder ophouden
Eric heeft goede ervaring met gebedsdiensten op het web. Katho-liek.nl biedt al sinds 2004 een digitale gebedsplek aan. Bezoekers ontsteken een virtuele kaars in een dito kapel en kunnen een eigen gebed achterlaten. Die gebeden blijven niet alleen op de site achter maar worden doorgegeven aan de zusters van het
Arnold Janssenklooster in Wahlwiller, die ze in hun gebedsdiensten voorbidden. Gebleken is dat dit voor de afzender toch een duidelijke meerwaarde heeft. Daarnaast biedt de site een bibliotheek van gebeden uit de rijke katholieke traditie.
Een andere vorm is die van, wat Eric noemt, twidden. Korte gebe-den, geformuleerd binnen de beperkingen van de tweet, delen met anderen via Twitter. Het is een soort van gebedsstonde, waarbij de deelnemers aandacht hebben en participeren en reageren op elkaar in real time. Voor het eerst gebeurde dit in de Week van het Gebed in 2011. Via de hashtag #weekvangebed waren meer dan honderd mensen met en voor elkaar aan het bidden.
Eric bouwde de slowsite eucharistscheaanbidding.nl, wat een inter-netversie is van de in katholieke kerken gebruikelijke aanbidding van het Allerheiligst Sacrament. De site bevat enkele full screen beelden van uitgestelde monstransen, vergezeld van passende kerkmuziek, die de bezoeker in alle rust en aandacht kan ondergaan. Het is geen gelijktijdig gemeenschappelijk gebeuren.
Verwant hiermee zijn de op internet aangeboden retraites. Vooral de Jezuïeten zijn hier nogal mee bezig. Men biedt een korte soort van viering aan voor persoonlijk ‘gebruik’, waarin diverse liturgische elementen voorkomen: muziek, lezingen, gebed, uitleg, zegen. Het geheel wordt in een grafische verzorgde vorm gevat. Sommige sites hebben een hele reeks van dit soort retraites, gerangschikt naar het kerkelijk jaar of naar bepaalde thema’s.
Een ander vermeldenswaard fenomeen is de virtuele pelgrimstocht. Die komt ook in de islam voor, de virtuele Hadj. Op SecondLife bijvoorbeeld kan je het helemaal meemaken, compleet met een virtueel nagebouwde Haram (zeker weten?????) Moskee. Maar ook de christelijke pelgrimages zijn virtueel te volgen. Overigens is dat op zichzelf al heel oud. In de Middeleeuwen gebruikten de zusters van gesloten kloosters de manuscripten van pelgrims naar Jeruzalem voor een echte beleving en de bijbehorende gebedshouding, zonder van hun plek te komen. In deze sfeer kan men ook onderbrengen de mogelijkheid om via het web een gebed in de Klaagmuur in Jeruzalem te laten plaatsen.
Ten slotte komen we te spreken over wat internet als hulpmiddel bij de voorbereiding, uitvoering en naspel van de kerkdienst kan betekenen.
In de eerste plaats is het web een oceaan van liturgisch en exege-tisch materiaal. Beschikbaar in binnen en buitenland en afkomstig van alle mogelijke kerken, universiteiten, instituten en (evangelische) bewegingen. Daar is niet direct een weg in te wijzen. Het is natuurlijk ook zeer persoonlijk wat een bepaalde voorganger in zijn specifieke situatie kan gebruiken. Facebook kan een uitstekend middel zijn om ervaren collega’s hierover te raadplegen. Bij voorbeeld in de Facebookgroep Predikanten & Pastores met meer dan 1500 deelnemers.
Wanneer het aankomt op onderlinge communicatie binnen een voorbereidingsgroep van een kerkdienst is een gesloten Faceboek-groep het aangewezen middel, waardoor veel vergadertijd kan worden bespaard en de beslotenheid van de groep zijn voordelen kent. Ook bij nabeschouwingen van dienst of preek zijn de sociale media ideale voertuigen voor de indrukken van deelnemers.
Hans van Kampen is redacteur van dit blad
Verschenen: Eredienstvaardig. Jaargang 28, nummer 4 (november 2012)