In mijn onderzoek onder 500 pastores en vrijwilligers, april 2020, was eenderde nog wat huiverig en zoekend om online kerkdiensten te verzorgen. Dat is inmiddels verleden tijd. Er wordt stevig geinvesteerd in apparatuur. Er wordt geëxperimenteerd met liturgische vormen en – met name protestantse kerken – zijn ‘om’. Dat enthousiasme lijkt om te slaan in een soort euforie. Althans, als het om de kijkcijfers gaat. Het NOS Journaal brengt het als nieuws op prime time. Dat is een opsteker voor kerken en andere religieuze instellingen.
Kijken mensen meer online dan er fysiek in de kerk komen?
Ik nam de proef op de som op zondagmorgen 10 januari 2021. Tussen half 10 en 12 uur heb ik 5x gemeten hoeveel kerken een kerkdienst live uitzonden op YouTube, en hoeveel kijkers er waren. (De definitie van een kijker is hier: 1 computer; het kan natuurlijk dat er meer mensen kijken per pc/tablet/mobiel). Ik selcteerde op YouTube op Live-uitzendingen met de trefwoorden ‘kerk livestream’, ‘kerkdienst’, ‘live dienst’, ‘eucharistieviering’ en ‘parochie’. Ik ben alle hits handmatig langsgegaan en bijvoorbeeld livecams of live-uitzendingen buiten Nederland eruit gefilters. Kortom, een ruwe steekproef.
Daaruit is het volgende beeld op te maken:
9.30-10.00 uur: 4.899 kijkers, 57 kerken; gemiddeld 86 kijkers; mediaan: 55 kijkers
10.00-10.30 uur: 11.851 kijkers, 159 kerken; gemiddeld 75 kijkers; mediaan: 44 kijkers
10.30-11.00 uur: 21.107 kijkers; 203 kerken; gemiddeld 104 kijkers; mediaan: 55 kijkers
11.00-11.30 uur: 13.502 kijkers; 207 kerken; gemiddeld 65 kijkers; mediaan: 34 kijkers
11.30-12.00 uur: 9.386 kijkers; 167 kerken; gemiddeld 56 kijkers; mediaan: 28 kijkers
Het gemiddelde aantal kijkers schommelt tussen de 56 en 104 kijkers. De mediaan (om extreme hoge en lage waarden te dempen) schommelt tussen de 28 en 55 kijkers.
Sommige kerken scoren zeer hoog (zoals Mozaiek met 7.100 kijkers, de Bethelkerk in Drachten met 1.300 kijkers of kerken in Urk tot wel 500 kijkers). De meeste uitzendingen trekken veel minder kijkers. Een enkele kerk zelfs bedroevend laag met minder dan 5 kijkers naar een live-uitzending.
Kerkdienstgemist zag, aldus dit NRC-artikel waarin ik ook geïnterviewd wordt, het aantal kijkers verdrievoudigen op haar besloten platform. Ook bij hen is het gemiddelde aantal kijkers per kerk niet groots: 141 kijkers per kerk als ik het goed bereken.
Heeft het NOS-journaal gelijk door te stellen dat de kerkdiensten online vaak meer bezoekers trekken dan de fysieke diensten?
Dat is in ieder geval te nuanceren.
Bij flink wat kerken zijn de kijkcijfers van live-diensten helaas bedroevend laag. Een enkeling zal flink hoger scoren (Mozaiek, Bethel). In het journaal worden bovendien later bekeken uitzendingen meegeteld (iets dat je met een fysieke dienst niet kan doen).
Digitale kijkcijfers op waarde te schatten is problematisch. Bijvoorbeeld omdat het aantal kerkgangers per parochie of gemeente zeer uiteenlopend is, en je dit niet 1-op-1 kunt vertalen naar een parochie of een gemeente. Je hebt nu eenmaal grote en kleine kerkgemeenschappen. Bij de een zal 200 kijkers zeer weinig zijn, bij de ander veel meer dan ooit.
Daarnaast is dit artikel gebaseerd op een steekproef op een redelijk ‘gewone kerkdag’, geen hoogfeest zoals Pasen (zie voor de telling met Pasen 2020 dit artikel) en vallen kerkdiensten niet altijd precies in de tijdsloten die ik koos (een viering kan om 9.30 beginnen en om 10.30 afgelopen zijn, zodat deze livedienst het uur erop mee wordt geturfd).
Vervolgens zijn de getallen die YouTube geeft, lastig te interpreteren (zowel voor mij omdat ik geen toegang heb tot ieder kerkelijk YouTube-account, alsook dat de kijkcijfers van een streaming dienst überhaupt lastig zijn te bepalen: mensen haken af, kijken niet alles, er zijn meerdere kerngetallen, enzovoorts).
Voorbeeld: de Oud-Katholieke Kerk te Haarlem heeft gemiddeld 32 zondagse kerkgangers die fysiek naar de kerk komen. Maar online keken er live deze zondag 156 mensen: 5x zoveel als normaal! Als dat bij de Bethelkerk in Drachten zou gebeuren, is 156 een enorme teleurstelling.
Een ander probleem is dat het schier onmogelijk is het aantal zondagse kerkgangers te bepalen. Neem de rooms-katholieke kerk. Het aantal regelmatige katholieke kerkgangers was in 2018 153.800. In datzelfde jaar waren er 686 parochies en 1384 kerkgebouwen. Dat betekent dat er gemiddeld 224 parochianen op een zondag naar de kerk gaan. (Stel dat ieder kerkgebouw een zondagse viering heeft is daalt dat gemiddelde naar 111 kerkgangers). Katholieken lijken het in ieder geval niet zo op online vieringen te hebben.
Bij protestantse gemeenten heb ik niets kunnen becijferen; ik heb geen inzicht in de statistieken van de uiteenlopende substromingen, die bestaan uit grote hervormde kerken tot kleine vrijzinnige gemeenschappen.
Vooralsnog is het beeld dat de NOS schetst mijns inziens iets te optimistisch van toon als het gaat om de statistieken. Op digitale statistieken is sws veel af te dingen
Ik houd het erop dat het fantastisch is om te zien wat de kerken in ons land in relatief korte tijd voor elkaar hebben weten te boksen.
Want ga er maar aan staan: ineens zit je in een lockdown en je hebt geen infrastructuur, een brakke internetverbinding, geen techniek, misschien geen budget en te weinig vrijwilligers: bloed, zweet en tranen alom.
Het is een prestatie van jewelste dat kerken online diensten aanbieden en dat inmiddels met veel enthousiasme doen. De volgende stap is werving en professionalisering. Ik zie deze trends.
Vanuit mijn werk heb ik in 2020 letterlijk honderden kerken te woord gestaan, geadviseerd of anderszins geholpen hoe een kerk in de coronatijd de kerkleden erbij kan houden. Dat werk zet ik voort:
Komende week zijn er de twee gratis webinars ‘Streaming The Temple‘.
In dit webinar behandel ik de belangrijkste (inhoudelijke) facetten van het maken van een online kerkdienst, van vlogs of andere kerkelijke videoproducties.
Het webinar is bedoeld voor pastores, bestuurders en (technische) vrijwilligers. Het gaat daarbij overigens niet over apparatuur, maar over wat en hoe je alles in beeld krijgt.
DONDERDAG 14 JANUARI 15.00u
en
VRIJDAG 15 JANUARI 15.00u (herhaling)
Inloop 14.45u – einde rond 17.00u
(co-host: Michael Cane)
(Uitgelichte afbeelding is van Terje Sollie via Pexels)