Mariënburg organiseert eind volgende maand een Relibazaar over de toekomst van geloven. Op het programma staan enkele tientallen workshops die allemaal een link hebben met dat thema. Een van de workshops zal worden gegeven door Eric van den Berg, dé expert in Nederland op het terrein van kerk en internet. Een gesprek over pionieren, Pokémon en kansen voor religieuze organisaties op het internet.
Jij bent reeds in 2001 begonnen met een grote religieuze website, Isidorusweb. Waarom eigenlijk?
“Ik begon 15 jaar geleden omdat er weinig katholieks te beleven viel op internet. Ik wilde die leemte vullen en laten zien hoe belangrijk geloofscommunicatie online kan zijn. Ik heb geëxperimenteerd met online kloosters, kaarsjes branden, communities, nieuwsgaring, triviakwisjes, twitterstiltes en wikigebeden. Ik wil mensen deelgenoot maken hoe je als normaal nadenkende katholiek het goud van je geloof kunt doorgeven.
Toen Isidorusweb verder ging onder de naam Katholiek.nl, vloog het succes omhoog. We zijn nu een gevestigde site in de eredivisie van het Nederlandse reli-universum. Daar ben ik zeer dankbaar voor.”
Hoe kijk je terug op die periode van pionieren? Wat heb je daarvan geleerd?
“In het begin verbaasde ik mij erover hoe gemakkelijk mensen te bereiken zijn. Dan ontmoet je enthousiasme en energie die mensen hebben om projecten op te zetten. Je vindt elkaar zo gemakkelijk en belangeloos. Daaruit komt het mooiste van het mooiste.
Ik ken ook de keerzijde. Onbekenden die onredelijk boos op je worden. Mensen die je tegenwerken, belazeren, lastercampagnes starten of afgunstig zijn, bijvoorbeeld nadat ik de domeinnaam Katholiek.nl had gekocht. Dat leerde mij dat je je niet moet laten leiden door randfiguren en randverschijnselen. Je kunt beter in het heden blijven en je open stellen voor kansen die komen.”
Wat vind je van de Pokémon-gekte?
“Ik woon in Den Haag en vind Kijkduin een leukere plek dan Scheveningen. Dat is deze zomer anders: ik mijd Kijkduin als de pest vanwege de vele lemmingen die daar rondlopen. Ik ga wel weer in de winter, als door de snerpende januariwind het niet te doen is om je smartphone fatsoenlijk vast te houden. Haha.”
Kunnen kerken en andere religieuze groepen hier iets van leren?
“Zonder gekheid: Pokémon laat zien hoe geweldig technologie en games werken om mensen in beweging te krijgen. Een explosief succesvolle mix. Kerken kwamen zeer goed in het nieuws doordat kerkgebouwen een rol in het Pokémon-spel hebben. Een enkele kerk heeft die kans aangegrepen om in contact te komen met jongeren en oudere jongeren. Dat is mooi.
In breder verband kunnen religieuze groepen volgens mij creativiteit, innovatie en spelvormen gebruiken om eeuwenoude spirituele diepgang aan de man te brengen. Dat is spannend en het pionieren waard.”
De laatste jaren zien we steeds vaker dat kerken grote acties beginnen om op te vallen en nieuwe leden te vinden. Denk aan de Remonstranten met hun vrienden-actie en het Apostolisch Genootschap met o.a. VANDAAG magazine. Wat me opvalt is dat het vooral gaat om reclame langs de snelweg, op radio en tv, om nieuwe bladen…. Om ‘oude media’ dus en veel minder om internet en social media. Wat vind je van deze acties die vaak tonnen kosten en hooguit een paar honderd nieuwe mensen of abonnees opleveren?
“Wie had er van de Remonstranten gehoord voor de spotjes? Wees eerlijk, niemand toch? Een paar duizend man, misschien. Dat is nu veranderd en dat is de verdienste van Tom Mikkers.
Zeker als de campagnes de komende jaren worden herhaald, komen de vruchten: meer bekendheid, meer betrokkenheid en betere relatieopbouw met nieuwe doelgroepen. Als de Remonstranten, het Apostolisch Genootschap of welke kerk ook in staat zijn de customer journey centraal te stellen en een tactische aansluiting benutten tussen gebruikte media, zie ik groeipotentieel. Dus én Facebook én de radio. En een zak met geld. Kwaliteit laat zich betalen. Geen enkele twijfel daarover.”
Zou je internet een religie kunnen noemen?
“Ik ben van oorsprong mediawetenschapper. Ik zou dus eerst moeten definiëren wat religie is, en dat is niet mijn vakterrein. Ik heb hooguit als Wikipedia-theoloog een werkdefinitie: religie is een paradigma waarin een niet-tastbare hogere werkelijkheid zin aan het leven geeft via een wisselende set rituelen en gedragingen in de cultuur en de tijd waarin je leeft.
Internet is niets meer dan aan elkaar geknoopte computers. Internet is ook een set protocollen die het mogelijk maakt om religie te representeren. En internet kan als intermediair fungeren om iets van het goddelijke te ervaren. Denk aan virtuele pelgrimages, chatkathedralen, online meditatie of zingevingscommunities met on- en offline componenten en gebruiken.
Dat is een redelijke old school-benadering trouwens. Jongeren zien religie als ontmoetingen met elkaar, het leven delen en een bron van wederzijdse inspiratie. En dan is Snapchat plotsklaps de opvolger van de Oud-Katholieke kerk. Of Instagram de nieuwe Pinksterbeweging. Dat past in mijn werkdefinitie. Internet verandert religie doorheen de tijd en cultuur, zoveel is duidelijk.”
Waar op internet liggen de kansen voor religieuze organisaties die weer willen groeien en bloeien?
“Erik Borgman heeft wel eens gezegd dat hij een tegenstander is van het gebruik van marketing in de kerk. Ik ben echter een groot voorstander ervan. Principes die Robert Chialdini, Chris Anderson en Simon Sinek ons tonen, geven aan dat het in de markt zetten van je authentieke passie leidt tot een hogere betrokkenheid en waardering. Marketing is niets meer dan mensen aan elkaar verbinden en helpen. Het is geen vies woord. Dus zoekmachineoptimalisatie, neuromarketing, conversie-optimalisatie, online communitybuilding zouden tot het kernidioom van de kerk moeten behoren.”
Volgende maand verzorg je in Utrecht een workshop over ‘geloof en social media’. “Social media veranderen sociale structuren én religies. Zijn ze onzinnig of wijzen ze de weg?” staat er in de informatie over jouw workshop. Hoe wijzen ze de weg, vind je?
“Kijk naar Pokémon. Kijk naar het Oekraïne-referendum. Kijk naar de propaganda van IS of de Arabische lente. Wat een impact op de verhouding tussen mensen en organisaties! Er is volgens mij een genetische relatie tussen technologie en cultuur. Bij de komst van nieuwe technologie volgen er effecten in de sociale, economisch, politieke en spirituele structuur van de cultuur.
Wacht maar af hoe het Internet of Things straks ons leven verandert. Smart cities en smart homes komen eraan. Met eerst instrumentele voordelen, maar later impact op de wijze van ons bestaan.”
Wie is jouw voorbeeld als het gaat om ‘geloof en social media’?
“Je moet dan niet kijken naar mensen die vanuit georganiseerde religies werken. Het Pew Research Centre laat keer op keer zien dat bij jong volwassenen het merk kerk ‘uit’ is, door opvattingen over relatievormen, seks en abortus om maar iets te noemen. Dus, hoezeer ik het inculturatiewerk van mediapriester Roderick Vonhögen of cultuurtheoloog Frank Bosman waardeer en volg, zij zijn voor mij geen voorbeelden.
Ik vind de boeddhiste Petra Hubbeling een prachtmens die geloof en social media fantastisch inzet. Zij is voor mij een typisch voorbeeld van grass-roots religieuze beleving en praxis. Ze is er radicaal positief en kwetsbaar in (wie zegt nu zijn huis op), ze gebruikt social media om in verbinding te komen en te blijven. Ze is benaderbaar, transparant en ze is razend spiritueel. En ook nog eens een goede onderneemster!”
Dit interview verscheen op NieuwWij.nl op 7 september 2016 en werd geschreven door Greco Idema.