In de pauselijke encycliek ‘Fratelli Tutti’ schrijft paus Franciscus over broeders en sociale vriendschap. Hij zegt dat media ons daarbij echt helpen. Deze media bieden enorme mogelijkheden voor ontmoeting en solidariteit, aldus de bisschop van Rome. Hoe vertalen Haagse kerken deze verbindende tekst in hun online kerkdiensten tijdens deze coronacrisis?
Franciscus spreekt over de ‘kunst van de ontmoeting’ en dat wordt nou zo extreem moeilijk in deze tijd, zo ervaren kerken. Vanuit mijn werk heb ik vrijwel dagelijks contact met predikanten, kerkelijk werkers en priesters. Iedereen zoekt antwoorden kerk te zijn en om eenzaamheid van haar leden tegen te gaan. We zien de sociale afstand toenemen en het knaagt om lege kerkbanken ‘on air’ te laten zien. Het is voor velen een uitputtingsslag.
De noodzakelijke afzondering om het virus eronder te krijgen vraagt veel en roept de vraag op waar God is in deze tijd. In een vlog aan predikanten omarmt PKN-scriba René de Reuver die vraag: “Eerlijk gezegd ben ik ook wel een klein beetje verlegen met die vraag. We zitten immers nog midden in die coronacrisis en het komt nu vooral aan op volhouden, op verduren. Om zo te zeggen meer op tandvlees dan op een rappe tong.”
Maar God is te zien. Kerken verkennen de mogelijkheden van streaming diensten. Daarin zie je meerdere varianten, ook in onze regio.
Een eerste variant is objectieve beeldregistratie. Daarbij is er hoegenaamd geen verschil tussen een driezitsbank en een kerkbank: met je tablet op schoot zie je de registratie van een kerkdienst. In de Bethlehemkerk aan de Laan van Meerdervoort kijk je mee vanuit één camerapositie naar de voorganger achter de liturgische tafel. De beelden worden afgewisseld met liedteksten op zwarte powerpointslides. Gods Woord wordt als op een normale zondag vertolkt.
In een tweede variant verschuift de beeldregistratie naar regievoering. De kerk wordt opnamestudio: er is montage, er zijn camerawisselingen en soms zie je vooraf opgenomen beelden ingemonteerd. In een prille vorm zie je dat in de livediensten van de Bergkerk. Niet alleen de voorganger komt in beeld, maar ook musici of een kruis of kaars, aangevuld met de tekst van het Onzevader.
Het kan ook anders. In de Duinzichtkerk kun je zondagsdiensten zien naast andere uitzendingen. In de boeiende serie ‘Tegengif’ interviewt predikant Ad van Nieuwpoort buurtbewoners: een CDA-politicus, een schooldirectrice in het Benoordenhout, een diaconale directeur, een lid van het Koninklijk Huis. Ik zou dit als een derde variant van ‘online kerk’ willen zien: videoboodschappen, meditaties en interviews om verdieping en verbinding te bieden.
Al deze typeringen gaan uit van ‘1-op-veel’ uitzendingen. De voorganger werk, de kijker is passief. De Scheveningse Reality Church heeft daar iets op gevonden. Het traditionele koffiedrinken na de dienst is vervangen door napraten via Google Meet. Dit zie je vaker: liturgie wordt vooraf rondgestuurd, via whatsapp is er materiaal voor kinderen en er is ruimte om te chatten of te beeldbellen.
Iedere Haagse kerk zoekt naar ‘afstandsontmoetingen’ en ‘naastbijheid-kerkdiensten’. Het omzien naar elkaar wordt digitaal voortgezet via Zoom-catechese, YouTube-kerkdiensten en Teams-pubquizzen.
Daarmee wordt, al dan niet expliciet, aansluiting gezocht bij wat paus Franciscus zegt over media. Het is een geschenk van God, ook in coronatijd. Dat lijkt in tegenstrijd met de – door sociale media aangejaagde – rellen over de avondklok. De vele online diensten laten zien dat kerken werken dat wat ‘Fratelli Tutti’ ons voorhoudt: dat de huidige vormen van communicatie ons daadwerkelijk zullen oriënteren op een hartelijke ontmoeting, op een eerlijk zoeken naar de integrale waarheid, op dienstbare nabijheid bij de armen en op de christelijke opdracht om het algemeen welzijn te bevorderen.
Dit artikel verscheen in het blad ‘Kerk in Den Haag’, maart 2021