6. Marskramerpad Hollandsche Rading – Amersfoort: Anne Faber en de Soesterduinen (24 km)

Deze etappe lijkt op voorhand de tot nu toe langste, zwaarste, mooiste en meest schokkende te worden. De langste, want ik ga een stuk verder dan de etappesuggestie Maartensdijk – Amersfoort van 18km lang. De zwaarste want het belooft er een te worden over zand, asfalt, betonfietspaden, grasvelden en op straatstenen. De mooiste want de wandeling doorkruist de Utrechtse Heuvelrug en ik zie voor het eerst de Soesterduinen.

En schokkend. Want door het missen van 1 bewegwijzeringspaaltje loop ik door een macaber gebied waar maatschappelijk experiment, moord en dood en psychiatrie tot landelijke schokken hebben geleid. 

Ik vertelde je aan het eind van de vorige etappe al het wonderlijke verhaal hoe station Hollandsche Rading tot stand is gekomen. Het ligt eigenlijk in het niets en dat merk je zodra je het perron verlaat en onder de A27 doorloopt. Je loopt direct het bos in door ‘het Zuid‘, onderdeel van het Goois Natuurreservaat (provincie Noord-Holland) en over de Bosberg dieper het Maartendijksche Bosch (provincie Utrecht) in.

Hollandse Sloot en Eyckenstein

Ik kruis de ‘Hollandse Sloot’, de aloude grens tussen de provincies Noord-Holland en Utrecht. De sloot is een ellenlange greppel die in 1532 werd gegraven om de grens tussen het graafschap Holland en het Sticht Utrecht te markeren. Als je de greppel noordwaarts volgt – nee, dat is niet het Marskramerpad – kom je grenspalen tegen.

Ik blijf echter in het Sticht, de oude naam voor Utrecht, en dus in het land van de Utrechtse bisschop. Zuidwaarts gaat het pad door het aangelegde bos boven Maartensdijk, door landgoed Eyckenstein en na pakweg 4 km de Mauritshoeve.

Eyckenstein is gebouwd in het tweede kwart van de 19e eeuw en het hoofdgebouw en bijgebouwen zijn als Rijksmonument omschreven als ‘witgepleisterde pand in neoclassicistische stijl is in het begin van de 19de eeuw door M.J. Eyck van Zuylichem naar voorbeeld van de Italiaanse villa’s van de architect Palladio herbouwd’. De dienstwoning is van belang als karakteristiek onderdeel van de buitenplaats. Het huis en het omliggend landgoed van bijna 400 hectare is bezit van het adellijk geslacht Van Boetzelaer. De familie kent vele notabelen met burgemeesters van De Bilt, Loenersloot, baljuws van Den Haag, een minister van buitenlandse zaken, een dijkgraaf en militairen. Een van de jonste telgen van het geslacht is Isabel, balletdanseres en taaltrainer.

De Mauritshoeve is een vroeg voorbeeld hoe een boerderij een recreatieve bestemming krijgt als landschapswinkel en restaurant, ideaal voor wandelaars en fietsers in de streek. Het is nog vroeg als ik langs loop en er is weinig activiteit.

Willem Arnts Hoeve, Anne Faber en Michael P.

Mogelijk door de overweldigende variëteit aan flora en fauna van Splinterenburg mis ik een rood-wit paaltje. Ik loop verder en merk dat ik lang langs de provinciale weg N324 loop. Ik sla af, steek de drukke weg over, en prompt loop ik Bilthoven in. Ik raadpleeg de kaart en stippel een eigen route uit die terug leidt naar het Marskramerpad ten oosten van Den Dolder.

Ik loop daardoor over het terrein van de Willem Arntsz Hoeve (WA Hoeve) dat al sinds 1906 opvang in de psychiatrische zorg biedt. De hoeve is vernoemd naar de schepen van Utrecht Willem Arntsz, die in vorige eeuwen dolhuizen financieerde in de binnenstad. Op het terrein van de WA Hoeve bevinden zich diverse zorginstellingen (Altrecht voor specialistische geestelijke gezondheidszorg; Fivoor voor intensieve psychiatrische zorg met een eigen forensische afdeling), maar ook culturele plekken voor kunstenaars en een manage, vernoemd naar koningin Maxima.

In 2019 kwam de instelling Fivoor negatief in het landelijk nieuws. De daar in maart 2019 aangetreden zorgdirecteur Erik Masthoff was jaren daarvóór verantwoordelijk voor de behandeling van Michael P. in de gevangenis in Vught. In die periode ging veel mis in de zaak. P.  was in 2010 veroordeeld voor het verkrachten van minderjarige meisjes. Hij werd overgeplaatst naar het vrijere Den Dolder en had in die periode – onder de supervisie van Masthoff – op 29 september 2017 Anne Faber verkracht en om het leven gebracht door haar met een keukenmes in haar hals en nek te steken. Anne Faber werd op aanwijzingen van P. gevonden nabij Zeewolde. De moordzaak schokte heel Nederland.

De familie van Anne Faber reageerde geschokt op de promotie van Masthoff tot zorgdirecteur: “Dat nota bene deze man is aangesteld toont wat ons betreft aan dat het de bestuurders van Fivoor en de Penitentiaire Inrichting Vught ontbreekt aan realiteitszin en moreel besef en dat ze de moord op Anne afdoen als een bedrijfsongevalletje”, zegt de oom van Anne Faber in De Telegraaf. “Respectloos naar Anne, haar familie en haar vrienden. Het belooft ook weinig goeds voor de cultuuromslag die moet plaatsvinden in de forensische psychiatrie.”

Fivoor heeft een heel dossier aan verbeterplannen en publicaties over de zaak Michael P. op haar website gezet. Bij de resocialisatie van P. werd niet gekeken of hij een gevaar voor de omgeving zou zijn. Opmerkelijk is dat in november 2021 Erik Masthoff een nieuwe promotie kreeg als bijzonder hoogleraar aan de Tilburg University met een leerstoel gefinancieerd door Fivoor.

De vergeten slachtoffers en Dennendal

Terug naar de Willem Arntsz Hoeve. Want er is nog veel meer over te vertellen over deze plek. Zoals de vergeten slachtoffers in de Tweede Wereldoorlog. In de oorlog was de sterfte van de patiënten ongekend hoog, zo’n 30% meer dan ‘normaal’. Daar is pas recent aandacht aan besteed. De Utrechtse historicus Maarten van Rossem vertelt erover bij RTV Utrecht.

Ten derde is er ook de Dennendal-affaire. Het noordelijke deel van de Willem Arntsz Hoeve is het voormalige Dennendal. In de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw ontstond ruimte om de patiënten meer vrijheden te geven. Ze moesten niet worden weggestopt in de bossen, maar samenwonen met anderen.  Er kwam een biologisch-dynamische tuin en begeleiders, vrijwilligers en patiënten (‘pupillen’) gingen samenwerken onder leiding van psycholoog Carel Muller. Dit idee werd ‘verdunning’ genoemd.

Er ontstond een anti-autoritaire gemeenschap, passend in de tijdgeest van de vrijgevochten jaren zestig. Dat liep uit de hand: een bewoonster verdronk in bad, de bewoners kregen teveel vrijheid en er kwamen meer beschuldigingen in rechts georiënteerde media. Het werd een conflict van de gevestigde orde tegen een alternatieve beweging. Op 3 juli 1974 werd Dennendal door de politie definitief ontruimd ‘na een hevige veldslag’, waarbij ‘patiënten gillen tijdens gevecht’. 

Deze landelijke heftige verhalen zijn een enorm contrast met de nu rustieke omgeving op een warme zomerdag. Enkele begeleiders lopen met patiënten buiten. Een patiënt rolt een kruiwagen voor zich uit, een begeleidster belt goed hoorbaar met een collega over een verlofaanvraag. Niets verwijst naar de roerige tijden van recente datum en langer geleden. Ik mijmer over de plek en loop door het Willem Arntszbos, een prachtig gebied met heide en gemengd bos. Ik zie een jeneverbesstruik bij het netuurgebied De Zoom. Hier vind ik de rood-witte paaltjes van het Marskramerpad weer terug. 

Lange en Korte duinen

De route loopt verder door landgoed Pijnenburg en kruist daar het spoor Den Dolder – Soest. Na enkele tientallen meters sla ik linksaf, een lang zandpad dat uitkomt bij de Lange Duinen. Dit is een ‘aardkundig monument’. IVN omschrijft dit als een gebied of landschap ‘als het uniek is en als de ontwikkeling van het gebied over honderden of duizenden jaren kan worden gevolgd. Denk bijvoorbeeld aan natuurlijke vormen, heuvels en laagten in landschappen, maar ook aan natuurlijke processen, zoals zandverstuiving. Met de benoeming tot aardkundig monument wordt nadrukkelijk de aandacht gevraagd voor het belang en behoud van deze unieke gebieden en landschappen.’ Des te onbegrijpelijker dat hier op oudjaarsdag de ‘Sylvestercross‘ wordt georganiseerd, een hardloopwedstrijd dwars door de zandverstuiving.

De Lange Duinen zijn het hoogtepunt van deze wandeeletappe. Er zijn niet veel stuifzandgebieden in ons land. De Lange Duinen kennen een geschiedenis die terug gaat tot zo’n 10-11.000 jaar geleden. Dat was de Weichselglaciaal, de laatste ijstijd uit het Pleistoceen. De Duinen zijn de noordelijke rand van de Utrechtse Heuvelrug, ten zuiden van Soest.

Door de duinen lopen is een avontuur op zich. Net als de ‘Brabantse Sahara’ (de Drunense Duinen) is het overdag in de zomer bloedheet. Lopen door het zand is zwaar en vraagt rust bij een bankje om mijn voeten rust te geven. Schoenen uit en genieten van de omgeving. Ik heb er al flink wat kilometers op zitten en een klein stukje verder, in Soestduinen strijk ik neer op het terras van restaurant De Soester Duinen om te eten. Een late wesp verdrinkt in mijn flesje ijsthee terwijl ik geniet van een broodje hummus met aubergine.

De laatste 7 kilometers liggen voor mij op weg naar mijn eindpunt, station Amersfoort. Daar heb ik afgesproken met Oscar om samen te eten en bij te praten. Ik loop langs de Korte Duinen. Voorheen waren de Lange en Korte Duinen aan elkaar gelegen maar nu snijdt de provinciale weg N413 van Soest naar Sosterberg en de A28 door het schitterende natuurgebied.

Twee pubers fietsen voorbij. ‘Zijn dit de Korte of de Lange Duinen’ vraagt de ene. ‘Nee’, repliceert de ander. ‘Ik noem dit de Nieuwe Duinen’. En ze fietsen door.

Daarna gaat het verder, door het Monnikenbosch en Birkhoven, duidelijk afgeleid van de vele berken die hier groeien. Er is een grafheuvel maar die mis ik. Het is hier toch al heuvelachtig en de heuvels variëren van 5 tot 15 meter boven NAP. Het Marskramerpad buigt af naar het noorden. Althans, de route volgens Wandelnet. Op Google Maps heb ik een route die onderlangs de dierentuin loopt.

Noordwaarts is mooier, met de Bosvijver. In de vijver zie ik een ijsvogel. Niet de vogel, wel een kunstwerk van staal, geschonken tijdens het ‘Into the Woods’-festival in 2019.

Ik bereik de rand van Amersfoort. Het pad wordt rommeliger. Ik baan mij een weg langs het brede spoorwegemplacement en de opstelsporen in de Bokkeduinen. Het is een lelijk stuk, ik begin moe te worden en de zon brandt door mijn pet. 

Net als in Tilburg probeert NS met de gemeente Amersfoort dit gebied te herontwikkelen. Er is een beginnend restaurant, het ‘Centraal Ketelhuis’,  een escape room, startende ondernemers, de evenementenlocatie ‘De Rijtuigenloods’ en nog veel, veel kale grond waar de stoepplanten en grassen welig tieren. ProRail heeft de vlakte marketingtechnisch omgedoopt tot ‘De wachtkamers’. Er is nieuwbouw met straten als ‘Wagenmeester’ en ‘Machinist’, maar echt leefbaar zou ik het nog niet willen noemen. 

Ondertussen app ik driftig met Oscar. We ontmoeten elkaar op het plein voor het station en sluiten de dag samen af met een etentje aan het Piet Mondriaanplein in restaurant ‘Rumah Makan Melati‘. De daging smoor met nasi kuning smaakt voortreffelijk.

Met het bereiken heb ik eenderde van het hele Marskramerpad gelopen. Het is het afsluitende derde deel (maar voor mij dus het beginstuk, van west naar oost). Dit deel werd in oktober 2003 in de Hortus in Leiden officieel geopend. 

Het eerste deel loopt van kasteel Bentheim naar Deventer en is het Nederlandse deel van de aloude Handelsweg vanaf Osnabrück tot Deventer. Het tweede deel kruist de Veluwe van Deventer naar Amersfoort. 

Routedetails