Etappe nummer 10 wandel ik vanaf station Deventer naar Holten via het dorpje Lettele. Ik loop door Overijssel en dat is, na Zuid-Holland, Utrecht en Gelderland, de laatste provincie van het Marskramerpad in oostelijke richting.
Zoals ik in de vorige etappe (Klarenbeek – Deventer) beschreef, begint de provincie Overijssel niet over, ook niet in het midden, maar veelal op de westelijke oevers van de rivier de IJssel.
Oversticht
Van de 11e tot in de 16e eeuw viel dit gewest onder het wereldlijke gezag van de bisschoppen van Utrecht en heette daarom Oversticht. Oversticht bestond uit Twente, Salland en Vollenhove naast Drenthe en Groningen. De laatste twee werden bij de slag bij Ane (28 juli 1227) zelfstandig. De drie andere streken bleven de Utrechtse bisschoppen trouw en vormden min of meer een eenheid.
Na een driejarige oorlog tussen Utrecht en Gelre ging in 1528 het grondgebied van Oversticht over in andere handen. Die oorlog was het gevolg van gedoe na de dood van bisschop Philips van Bourgondië. Zijn opvolger, Hendrik van Beieren, werd niet tot bisschop gewijd. Dat veroorzaakte weer een bestuurlijke machtsstrijd waarbij het bestuur niet voor Hendrik koos. Karel V verleende echter steun aan Hendrik van Beieren als hij zijn wereldlijke macht in de gewesten (zowel Sticht als Oversticht) zou opgeven. Dat werd vastgelegd in het Verdrag van Schoonhoven (1527) dat een jaar later een einde maakte aan de geestelijke macht in Oversticht.
Bellum Trajectinum
De Bellum Traiectinum (of volledig Bellum Traiectinum inter Gelriae Ducem Carolum et Henricum Bavarum episcopum Ultrajectinum) is een zeldzaam verslag over deze machtsstrijd, opgetekend door ene Hendrik van Bommel.
Volgens de één is Van Bommel een protestantse prediker uit het Duitse Wesel, volgens de ander een priester uit (Zalt)bommel die begon te geloven in de beginselen van de grote reformator Luther.
Na de machtswisseling werd Overijssel een heerlijkheid met Karel als gezagvoerend landsheer. Dat ging ten koste van het belang van Deventer als hoofdplaats van Oversticht.
Ik loop vanaf het station van Deventer de binnenstad uit in noordelijke richting. Ik start vroeg, maar weet nog niet welk eindpunt ik bereik. Het wordt Lettele (ca 15 km), Okkenbroek (ca 19 km) of Holten (32 km).
Kloosters in Diepenveen
Ik ga op weg naar het dorp Diepenveen, dat sinds 1999 deel uitmaakt van de uitdijende Hanzestad en er nu vrijwel aan vastgeplakt is.
Het Marskramerpad loopt niet langs het (vrouwen)klooster van Diepenveen. Daarvoor moet je een paar kilometer omlopen. Dat is de moeite waard. De oorsprong van het dorp is immers aan het klooster te danken. Aan het begin van de 15e eeuw werd het klooster gesticht door volgelingen van Geert Grote en de beweging van de Moderne Devotie.
Dit klooster is overigens een andere dan het voormalige trappistenabdij Sion uit 1890. De overgebleven kloosterlingen van dat klooster vertrokken in 2015 naar Schiermonnikoog. Vervolgens probeerde de protestantse dominee Rien (‘Catharinus’) van den Berg een ‘jongerenklooster’ te starten, maar dat mislukte jammerlijk binnen twee jaar na een conflict over de koers. De abt van de vertrokken ‘Schiermonniken’ uitte ook kritiek op de gang van zaken: in een klooster leven en werken betekent welbeschouwd toewijding aan God. Niet alleen als je jong bent, en ook niet als je maar 1 jaar mag vertoeven. Afijn. Tot zover, als voetnoot, het Diepenveens kloostergedoe in de 21e eeuw. Terug naar mijn wandeling.
Ik wandel langs manage Tjoonk. De paarden staan te grazen in de ochtenddauw van het land. Iets verderop sla ik bij de boerderij (‘erve’) Klein Veldhuis rechtsaf en verlaat het Marskramerpad. Ik loop over de Waterdijk door het landgoed Frieswijk. Vroeger stond op het landgoed één van de talrijke havezaten die de provincie rijk is. Een havezate is een boerderij die versterkt werd en geüpgrade tot adellijk huis. Deze upgrade gebeurde alleen als je van gereformeerde huize was.
O.L.V. van Frieswijk
Dat staat in schril contrast met de katholieke verering van Onze Lieve Vrouw van Frieswijk in het nabijgelegen Schalkhaar. Jarenlang was Schalkhaar een bedevaartplaats rond het 40 centimeter hoge eikenhouten beeldje van ‘Maria van Frieswijk’. De herkomst is onbekend. Mogelijk is de geschiedenis gerelateerd aan een 14e eeuws volksverhaal rondom het voormalige kasteel Wezenbeek nabij Wijhe. Daar stond een heilige boom die vele pelgrims trok. Al snel werd een kapel bij de boom opgetrokken, compleet met een heiligenbeeldje. Ter plaatse zou een dienstmeisje zijn omgebracht door de huisknecht. CSI Salland! De verdachte man stak een spaak van een wagenwiel in de grond en zwoer dat hij net zo onschuldig was als dat er uit die houten spaak nooit meer een boom zou opgroeien. Hij was nog niet uitgesproken of groene twijgen schoten op uit de spaak en groeiden uit tot een grote eikenboom. Het devotiebeeldje wordt met deze legende in verband gebracht. De laatste jaren wordt vanuit de Deventer parochie op de tweede zondag van september een Mariaherdenking gehouden rondom Onze Lieve Vrouw van Frieswijk.
De zon staat laag en begint steeds feller te schijnen. De lucht is nagenoeg onbewolkt. Bedenk de Morgenstemning uit de Peer Gynt-suite (beluister hier) eronder en het plaatje is compleet.
Zandbelterbrug
Ik neem een korte break aan het zijkanaal van het Overijssels Kanaal. Ik ben bij de Zandbelterbrug. Of bruggen, eigenlijk. De oude ophaalbrug kan in de jaren ’00 het toenemende verkeer – zware vrachtwagens en landbouwvoertuigen – niet meer aan. Dat leidt tot onveilige situaties en te veel technische asdruk op de brug. Zeven plannen passeren de revue. De bewoners willen dat de oude brug blijft bestaan en dat overtuigt de betrokken gemeenten. De oude brug blijft gehandhaafd en aan de noordzijde wordt een bredere kanaaloversteek aangelegd. De kosten zijn meer dan 1 miljoen euro.
Lettele
Vanaf de Spanjaardsdijk loop ik weer over het Marskramerpad, dat over de Zandbelt gaat. Een restantje van een imitatie van de in 1999 gesloopte Zandbeltermolen steekt boven de bomen uit. De dorpskern Lettele (Letloe (ca. 1390): ‘klein bos’) is nu niet ver meer. Lettele ligt op een enk in dit deel van Salland. Het kleine dorp profileert zich met allerlei wandelingen. Een ervan is ‘Krange op de weg‘, een ander door het militair bos.
V1 lanceerplaats
Militair bos? Inderdaad. Twee kilometer ten noordoosten van het dorp, pal naast de Oerdijk, ligt bijvoorbeeld een voormalige Duitse V1-lanceerplaats. De ‘V1’ (Vergeltungswaffe 1) was in de Tweede Wereldoorlog een moderne vliegende bom en kun je beschouwen als de voorloper van de kruisraket.
Vanaf 16 december 1944 begon vanuit Nederland de beschieting op de havens van, toen al bevrijde, Antwerpen. De V1’s werden per trein in onderdelen aangevoerd naar Deventer en van daaruit met vrachtwagens naar de verstopte lanceerplek aan de Oerdijk vervoerd. In houten keten werden de onderdelen gemonteerd. Via een smalspoor werden de bommen vervolgens op de lanceerbaan geschoven. De V1 werd met twee witte bollen afgevuurd. De bollen bevatten lucht onder hoge druk die samen met kerosine voor een krachtig ontbrandingsmengsel zorgden en in de straalmotor tot ontbranding werd gebracht. Hierdoor kon het wapen met 240 km/uur worden weggeschoten tot zo’n 300-400 kilometer ver. Tussen december 1944 en maart 1945 werden zo’n 400 V1’s afgeschoten. Vlak vóór de bevrijding hebben de Duitsers de lanceerbaan opgeblazen.
Okkenbroek
Na deze stop loop ik door over de Oerdijk. De oerdijk was in vroeger tijden een belangrijke weg voor de aanvoer van ijzeroer naar Deventer. Na een halfuur loop ik door het buurtschap Okkenbroek, zo’n 300 zielen groot. Mogelijk stamt de naam af van eik (‘ock’) en drassig land (‘broek’). Bezienswaardig is de kerk. Amper bezienswaardig is het naastgelegen motormuseum, dat niet veel meer is dan een grote schuur met motoren van de gepensioneerde smid uit het dorp.
Ik sta nu voor de keuze: hier stoppen en lang wachten op een buurtbus terug naar Deventer. Of doorgaan om over de Holterberg naar het station van Holten te lopen en zo mijn langste, geplande, wandeling te maken, boven de 30 kilometer. Ik schat in dat ik rond half 5 bij dat eindpunt kan komen. Ik waag de gok: dit wordt een dubbele etappe (etappe 6 en 7 volgens het Wandelnet).
De Oerdijk gaat over in de Oude Diepenveenseweg en laat zien hoe groot het oude bestuursgebied van Diepenveen was. Het schoutambt Colmschate was vanaf 1811 overgegaan in de gemeente Diepenveen. Het schoutambt bestond uit zes marken (Oxe, Borgel, Tjoene, Rande, Averlo en de Gooier Marke waar Lettele en Okkenbroek onder vielen). Het was Napoleon die bij decreet besloot dat de gemeente Diepenveen het schoutambt overnam. Het gaf veel zielepijn in Deventer, dat al vanaf 1578 dankzij de Spaanse vorst Philip II bestuurlijke zeggenschap over de streek had verworven. Daardoor kon de stad belastingen heffen en recht spreken. Die macht en invloed raakte de stad nu kwijt. Maar, hé, dat is voor de Hanzestad weer deels ‘hersteld’ na de gemeentelijke herindeling van 1998.)
Espelo: Wim Toorneman en Bert Haanstra
Ik steek door en bereik de gemeente Rijssen-Holten. De rest van de wandeling volgt netjes het Marskramerpad. Ik passeer Espelo dat aan mijn linkerhand ligt. Het buurtschap geniet bekendheid vanweg het hoogste paasvuur te wereld (een eeuwig gevecht met het nabijgelegen Dijkerhoek) en de grootste sneeuwpop van de Benelux. Ieder land, streek of stad heeft zijn eigen helden. Voor Espelo is dat ongetwijfeld Wim Toorneman. Geboren in het buurtschap. Natuurmens die de zonsopkomst tijdens de Zonnewende op de Holterberg wilde zien. Leraar aardrijkskunde/geschiedenis op de mavo. Bouwde jaarlijks het paasvuur, dat zelfs grootste ter wereld werd (en door hemzelf los werd gezien van de opheffing van het lokale Bosschooltje). Net als dat hij de grootste sneeuwpop van de Benelux liet bouwen. Of muziekfeesten naar Espelo haalde. Het leverde hem de eretitel ‘burgemeester van Splo‘ op. Toorneman stierf in 2021 op 67-jarige leeftijd.
Ik wist vooraf niet bewust van deze lokale geschiedenis. Net zo min als ik wat later langs het Bosschooltje aan de Raalterweg/N332 loop. In de meesterswoning ernaast is nota bene cineast-fotograaf en Oscar-winnaar Bert Haanstra geboren. Hij woonde er zijn eerste 4 levensmaanden. In 2020 stond het pand te koop voor 345.000 euro k.k.. Dankzij de makelaar kun je naar binnen gluren.
Haanstra werd als cineast beroemd door tijdgebonden documentaires als Fanfare (1958), Glas (1958; bekijk onder), De stem van het water en Chimps onder elkaar (1984):
Soms zou je dit soort feiten vooraf willen weten. Loopt toch anders, nietwaar?
Sallandse natuur
Het is nog 7 kilometer naar Holten. Voor mij wacht de prachtige natuur van de Holterberg, onderdeel van nationaal park de Sallandse Heuvelrug. Tussen de weilanden door waait een stevige bries. De zanderige Koeweideweg loopt zwaar.Een buizerd maakt gebruik van de wind, net als de vele gaaien. Ook deze wandeling is een ontmoeting met de natuur. Een eekhoorntje springt over het pad.
De paddenstoelen komen op. Ik zie onderweg de eerste heksenkringen, een enorme reuzenbovist, grote parasolzwammen langsteelfranjehoeden en valse hanenkammen. De namen van paddenstoelen zijn zo onweerstaanbaar.
De meest verrassende ontmoeting is later. Hij/zij/hen ligt te zonnen op het zandpad: een hazelworm; het uiteinde van zijn staart lijkt afgebroken.
De laatste kilometers volgen. Ik ben in recreatief gebied gekomen. Om de pakweg 100 meter staan jaarpaaltjes of – panelen, verspreid over het ‘Wereldtijdpad‘, een traject van 50km tussen Holten en Rijssen, opgeknipt in 9 wandelingen. Bij iedere paaltje (lopend van jaar 1 tot nu) zijn draaipanelen bevestigd die gebeurtenissen uit een bepaald jaar vertellen. Het is mij te veel om bij ieder paaltje alles te lezen of de QR-code te scannen, of een podcast te beluisteren.
Het Marskramerpad op de Holterberg het Wereldtijdpad, de Sallandse Zandloper én het koningsnummer onder de langeafstandswandelingen, het Pieterpad.
Voor mij doemt Holten op. Ik loop op het Pieterpad zuidwaarts. Het is de aan/aftakroute naar het Marskramerpad. Ik kijk in mijn ov-app en zie dat over 8 minuten een trein om 16.39 uur westwaarts vertrekt. Ik versnel mijn pas en reis huiswaarts vanaf station Holten.
Routedetails
Wandeling
Deventer – Holten
Afstand
32 km
Kenmerken
Glooiend landschap, akkerbouw, bosrijk gebied
Plaatsen
Deventer – Diepenveen – Lettele – Okkenbroek – Holten
OV Start
NS Station Deventer
OV Eind
NS Station Holten