Het gaf reuring in de PKN-wateren, toen scriba Arjan Plaisier op 6 maart zijn (digitale, sic) opinie gaf over de verbondenheid van de mens met virtuele technologie. Letterlijke verbondenheid, want Plaisier had het over verslaving aan mobieltjes, cutting edge google-brillen en compulsiviteit in twittergedrag. PKN-internetpastor Fred Omvlee wond zich er danig over op en dat is te begrijpen. Vanuit zijn rol als grote roerganger van Mijnkerk.nl, vaart hij het wereldwijde web op om mensen die de kerk hebben verlaten, terug te vinden.
Kerk en social media?
Beide heren zijn terecht opgewonden. Want de ‘groundswell’ zet social media de wereld van het geloof zodanig op zijn kop dat je niet onbewogen kunt blijven zitten. Groundswell is de onomkeerbare sociale trend – lees: vloedgolf – die de mens in staat stelt om onafhankelijk instituut handel te drijven, inspiratie op te doen en religieus kapitaal te verwerven. Op en dankzij social media.
Buiten de kerk is die sociale trend al vele jaren zichtbaar. Menno van der Veen (2010) beschrijft in ‘Welkom in Youtopia’ de opkomst van de ‘Youtopisten’ –veertigers die door tientallen rollen te kiezen (op social media) een volstrekt unieke biotoop creëert met ongekende mogelijkheden. In Youtopia ben je wie je wilt zijn, en kies je dus ook je religieuze roots die je wilt met het idioom dat je erbij wilt gebruiken.
Fictie? Niet in het minst. We kennen de ‘Pilgramers’ – jongeren die zichzelf een religieuze beweging noemen door het delen van foto’s via de mobiele fotodienst Instagram. We kennen Apple-gelovigen die de H. Steve Jobs vereren als held, idool en goeroe. Op de markt verschijnen – voor joden – koshere smartphones en Australische christelijke bloggers hebben meer autoriteit en invloed dan de traditionele bisdomstaven. We kennen volledig online kerkdiensten via Second Life, Facebook of christelijke netwerken zonder dat er een houten preekgestoelte of Heidelbergvertaling aan te pas komt.
De gemiddelde christelijke babyboomer die de markt verlaat en nu tijd neemt zich in het christendom te verdiepen, zal deze beker graag voorbij zien gaan en zich verlaten op het kerkgebouw, de vieringen en de gemeente daarbinnen. De gemeenschap rond Facebook doet hij of zij af als ‘virtueel’, ‘onecht’, ‘nietszeggend’ en oppervlakkig. In een dergelijke normatieve houding is de afkeer zo expliciet aanwezig, dat het nooit wat zal worden.
Er bestaat een spannende relatie tussen theologie en technologie. Technologie kan immers verschillende theologische noties insluiten. De techniek als Verlosser, als het ultieme kwaad. Niet voor niets benoemt Umberto Eco in een hilarisch stuk Apple als ‘katholieke techniek’ en Microsoft als ‘een protestantse vinding’ (Eco – The Holy war: Mac vs. DOS). Anderen vinden technologie niet neutraal, maar een instrument om sociale rechtvaardigheid te beïnvloeden.
De negatieve houding tegenover social media die je bij veel kerkelijke professionals en geëngageerde gelovigen, is volgens ons eigenlijk niet terecht. Om dat te illustreren willen we enkele parallellen schetsen tussen het bijbels getuigenis en de praktijk van de social media vandaag de dag.
Paulus op de digitale Areopaag
Volgens het 17e hoofdstuk van het boek Handelingen heeft Paulus onder andere een reis naar Athene ondernemen, de culturele hoofdstad van zijn tijd. Paulus ziet zijn kans schoon om voor zo’n belangrijk publiek de leer van Christus uiteen te zetten. Paulus verpakt zijn boodschap dan ook zo aantrekkelijk mogelijk voor zijn filosofisch gehoor. ‘Sommigen dreven daar de spot mee.’ (32a) Andere veinzen beleefdheid: ‘daarover moet u ons een andere keer nog maar eens vertellen.’ (32b) Paulus’ missie is echter niet geheel voor niets geweest. ‘ Enkelen sloten zich bij hem aan en aanvaardden het geloof, onder wie ook een Areopagiet, Dionysius, een vrouw die Damaris heette en nog een aantal anderen.’ (33-34)
Het is al niet moeilijk een brug te slaan van de reizen van Paulus en zijn gesprekken in Athene naar nieuwste media. Het marktplein, de agora en de Areopaag: het zijn de nieuwtestamentische varianten op sociale media van onze tijd. Filosofen, theologen, politici, deskundigen en leken ontmoeten elkaar in het hart van de democratie, wisselen hun standpunten uit, voeren serieuze debatten en ongetwijfeld is er veel roddels en achterklap. Het lijkt Twitter wel.
Jezus twitterde al
Sommige christelijke critici van twitter bespotten dit social medium omdat het onmogelijk zou zijn ook maar iets van waarde en diepgang te communiceren in slechts 140 tekens. Jezus deed dat echter heel vaak. De zaligsprekingen bijvoorbeeld bestaan steeds uit veel minder dan 140 tekens (Mt. 5,3-10).
‘Gelukkig wie nederig van hart zijn, want voor hen is het koninkrijk van de hemel’, 80 tekens. ‘Gelukkig de treurenden, want zij zullen getroost worden’, 55 tekens.
‘Gelukkig de zachtmoedigen, want zij zullen het land bezitten’, 60 tekens.
‘Gelukkig wie hongeren en dorsten naar gerechtigheid, want zij zullen verzadigd worden’, 85 tekens. ‘Gelukkig de barmhartigen, want zij zullen barmhartigheid ondervinden’, 68 tekens.
‘Gelukkig wie zuiver van hart zijn, want zij zullen God zien’, 59 tekens.
‘Gelukkig de vredestichters, want zij zullen kinderen van God genoemd worden’, 75 tekens.
‘Gelukkig wie vanwege de gerechtigheid vervolgd worden, want voor hen is het koninkrijk van de hemel’, 99 tekens.
De Griekse oertekst heeft zelfs nog minder tekens nodig dan de Nederlandse vertaling. Korte spreuken waren niet beneden Jezus’ waardigheid. Hij gebruikte graag alledaagse woorden en objecten. Jezus vertelde graag over de vogels, hun onbezorgd leven en hun vrolijk ‘getwitter’. De New American Standard-vertaling van de Bijbel vertaalt Jesaja 38,14a dan ook met: ‘Like a swallow, like a crane, so I twitter; I moan like a dove.’
Wij adviseren daarom: onderzoek en behoudt het goede en bedenk wat Jezus en Paulus al deden. Nu zien we achter het dunne beeldscherm van tablet en smartphone een echte wereld. Niets virtueel. Het is een volledige nieuwe Vinex-locatie waar ongekende mogelijkheden zijn om een kerkgemeenschap op te bouwen of te hervinden. Omvlee zal die kerkverlaters met gemak weten te vinden. Zoals gelukkig steeds meer kerkelijke professionals.
Eric van den Berg is online communicatieadviseur en startte in 2001 Katholiek.nl. Frank G. Bosman is cultuurtheoloog en verbonden aan de Tilburg School of Catholic Theology. Hij heeft zijn eigen succesvolle blog.
Dit artikel schreef ik met Frank Bosman voor ‘Woord & Dienst’, opiniërend magazine voor protestants Nederland. Jaargang 62, nummer 5 mei 2013