Gerard Reve maakte een onderscheid tussen katholieke en niet-katholieke dieren. Een tijdlang was dit op internetfora rond de schrijver een belangwekkend item. Wat zijn katholieke dieren?
Reve vindt God op de eerste plaats een wonderlijk dier. “Ik heb zelf een prettige lucht bij me: de geur van een katholieke woestijnvos of steppenwolf. Vandaar dat zo veel dieren dicht tegen mij aangedrukt willen slapen. Het is een genade van God en een groot sacrament, want God is een wonderlijk dier, waarover het laatste woord nog niet gesproken is.” (Gerard Reve in Het Boek Van Violet En Dood, 1996). Reve bevraagt Rudi Kousbroek in zijn De vier brieven aan Rudi K. of hij gelooft dat “rooms-katholieke dieren van goed gedrag, mits ze niet te groot zijn, in de hemel allemaal prachtige kleertjes krijgen die hun heel mooi passen”.
Hoewel het onduidelijk is welke criteria er verder zijn om een dier toe te laten tot de rooms-katholieke kerk, zijn ze te groeperen. Ook de Partij voor de Dieren kon daarbij niet helpen, die katholieke dieren in hun verkiezingscampagne links lieten liggen. Joost Zwagerman was daarover ontstemd. “De Partij voor de Dieren legt een eenzijdige nadruk op het seculiere dier. Dieren met een religieuze achtergrond kwamen er bekaaid af. De Partij voor de Dieren deed alsof Gerard Reve nooit had bestaan en liet de katholieke dieren onbesproken. Dat leidde tot ongenoegen bij bijvoorbeeld de papegaaien, destijds door Reve geschaard bij de katholieke dieren,” aldus Zwagerman.
Katholieke dieren dus. We maken een indeling naar benaming, naar gedrag, naar woon- en verblijfplaats en naar uiterlijke kenmerken. Niet naar eetgewoonten, want naar alle waarschijnlijkheid eten katholieke dieren op vrijdag toch geen vlees.
Naar benaming
Voor de hand liggend zijn dieren die op basis van hun naam katholiek zijn. Zonder meer rooms-katholiek zijn een aantal vogels: de monniksgier, de paradijsvogel, de kardinaalvogel en de priestervogel (bijnaam voor de bijeneter) voorop. Wellicht dat een protestants forumlid met de suggestie van het paapje kwam. Paap is een verbastering van Papa (paus). Meer bedoeld is natuurlijk Saxicola rubetra, het zangvogeltje uit de lijsterfamilie. Beter had hij de Frater kunnen noemen, Linnaeus Carduelis flavirostri genoemd. De Frater behoort tot de vinkenfamilie. Zijn roep lijkt op de barmsijs, die misschien ook katholiek is vanwege zijn goedmoedige karakter. Carduelis flavirostri (frater), niet te verwarren met wijdingsloze theologiestudent/geestelijke. Dankzij de heilige Helena verheugt het Sint Helenafazantje zich ook op het zingen van de litanie van alle heiligen. Bij de dienst van de Tafel, schuift de Tafeleend graag aan. Of deze bijna 50cm grote eend ook aanschuift bij het protestantse avondmaal is onbekend, dus blijft de Tafeleend nog even een vraagteken. Speciale aandacht gaat uit naar het nonnetje. Dit is zowel een watervogel, een vlindersoort als een schelpensoort. Het nonnetje is bij uitstek rooms-katholiek!
Er zijn opvallend veel insecten bekeerd tot het katholieke geloof. Te noemen zijn de monnikskapkever, uiteraard het lieveheersbeestje (en de citroenlieveheersbeestje, de gele variant) en een aantal vlinders: de Passievlinder, de kerstvlinder, de (kleine) Sint Jacobsvlinder, de Sint Jansvlinder en de grauwe heremiet, die vooral in de bergen vertoeft, net als zijn familie, de Griekse en de Macedonische heremiet. Misschien dat het groentje, en het koolwitje verwijzend naar de liturgische kleur, zich ook echt katholiek gaat voelen.
Forumlid Flipje schrijft: “Gerard en ik grapten wel eens over katholieke dieren. Dan noemde hij vele katholieke-, maar ook niet katholieke dieren om steevast al grappend te constateren dat spinnen geen katholieke dieren zijn, behalve dan de kruisspin. De kruisspin was om tweëerlei reden katholiek. Ten eerste om de suggestie die uit zijn naam blijkt. Net als katholieken zoekt een kruisspin het bij het kruis, waarschijnlijk om liefdesopeningen te bedraden of iets dergelijks. Daarnaast draagt hij zijn kruis immer op den rug. Gerard rijmde dan elke keer: “ieder huisje heeft zijn kruisje en daar heeft men niet van terug. Maar den edele kruisspin, draagt zijn kruisje op haar rug”. Na uitspreken van dit rijmpje was het dan lachen, gieren en ook brullen, alsof het een aard had. En natuurlijk beste lezertjes, hadden we op zulkse momenten reeds enkele glazen pleegzuster bloedwijn tot ons genomen.”
Tot de katholieke dieren behoort ook de glimworm (ofwel Johannesvliegje). Het beestje gloeit in de nacht en lijkt daarmee op een gezellig brandend kaarsje dat ter ere van de Heilige Maagd Maria is ontstoken, aldus een Reve-fan. Een ander katholiek beestje is de (eiken)processierups. In grote aantallen trekken ze van boom tot boom. Of de Grote Timmerman, de grootste Europese boktor, katholiek is, valt te bezien, omdat deze met name in protestantse gebieden van Europa voorkomt. Drie zoogdieren zijn op basis van hun naam katholiek: het majesteuze Pater Davidshert en het Capucijneraap. Maar veruit de mooie vondst is die van forumlid Nosoforo: “Alleen al vanwege de naam vind ik de Lamantijn zeer katholiek. Het klinkt namelijk erg kloosterorde-achtig. Zo van, broeder der Lamantijnen.”
Pater Davidhert De heilbot zou ook katholiek zijn. De vis beleeft het eeuwigdurende heil van den hemel reeds in zijn aardse bestaan. Daarmee zondert hij zich af van de schol (niet-katholiek) en de tong (pinkstergemeente of hooguit charismatisch vanwege het praten in tongen). Toch is niet iedereen het daarmee eens. Forumlid Tapir bepleit dat gaat om de symboliek die achter een naam naamgeving of uiterlijk verscholen zit. Daarom kan de heilbot dus nooit katholiek zijn of worden. Des te meer reden om over te gaan op een volgende categorie.
Boven alle twijfel verheven is het Lam van katholieke origine. Dat behoeft geen toelichting.
Naar woon- en verblijfplaats
Dieren die in zich in kerken thuisvoelen, moeten welhaast katholiek zijn: daarom de kerkuil, de vleermuis en, huh, de afrikaanse trekmier. De kerkuil staat op nummer 1. Forumlid Flipje zegt over de kerkuil: “Men noemt de uil ook wel kransuil. De pientere lezers begrijpen direct dat het hier gaat om een rozenkrans, waaraan 10 kleine kraaltjes op rij leiden tot een dikke. Dat zijn 10 wees gegroetjes & 1 Onze Vader. Zo zie je maar weer. Maria verdient meer schiet-gebedjes dan de Heer zelf.” In het Duitse Albstad is een katholieke kerk waar vleermuizen wonen (en nu de winter doorbrengen). Een koddig gezicht op die diertjes zo in de donkere hoekjes te zien hangen. Ze waren vooral in de toren, maar ook in de donkere nokken (hoeken) van de kerkzaal. De bewoners daar vinden het vrome beestjes. Daar zijn de vleermuizen dus ook een beetje katholiek. In ieder geval zijn ze elke zondag bij de Heilige Mis, zegt forumlid Schone Slaapster. Meest obscuur beest van katholieke signatuur is de Afrikaanse trekmier. Het beest komt uiteraard voor in het Afrikaanse oerwoud, maar voelt zich ook zeer thuis in seminaries, kerken en mannenkloosters. Daar vermomt hij zich als geestelijke (zeg maar broeder of pastoor), om zich zodoende aan zijn bezigheid te wijden (die bezigheid is in zijn naam verborgen), zegt een ander forumlid. Er zijn een aantal huisdieren die zeer zeker katholiek mogen worden genoemd. De poes als eerste. Volgens Reve is de poes absoluut katholiek omdat je in de hemel iets te knuffelen moest hebben.
Een ander bekend katholiek dier van Gerard Reve is de papegaai. Aan Rudy Kousbroek schreef hij: “Op gezag van het handboek van Ripa is deze fraai gevederde mensenvriend door de R.K. Kerk leerstellig als katholieke vogel erkend, onder andere omdat het naast de mens het enige dier is dat Ave kan zeggen.” En uiteraard de herdershond, verwijzend naar Dagboek van een herdershond, kapelaan Odekerke, een herder van een parochie. Er zijn trouwens verschillende katholieke hondenrassen. De Sint Bernard is op basis van naam en gedrag voorbeeld nummer 1, in de rol van reddende engel voor mensen die zijn ondergesneeuwd in de Alpen. Met een passend vaatje alcohol, waarbij de beste keus zomaar abdijbier zou kunnen zijn. Forumlid Rengers beweert dat een goudvis ook katholiek is. “Als je goed naar zo een beest kijkt, zie je dat ie steeds “Amen” zegt.”
Via Twitter liet @FranciscusB ooit weten dat er nog meer katholieke vissen bestaan. Zo is er de bloedvlektetra die ogenschijnlijk stigmata heeft en draagt de eerbiedwaardige kardinaaltetra zijn naam met eer. Zo mogelijk is deze tetrasoort de Prins onder de katholieke vissen. Nader onderzocht moet worden of de karper katholiek kan worden beschouwd. In sommige landen is deze vissoort immers een delicatesse met Kerst. Karpers brengen geluk, zo wil het heten. Zo beschouwd kunnen wel meer vissen gedoopt worden vanwege de oude traditie om op vrijdag geen vis, maar vis te eten.
Naar gedrag
Gedrag van geestelijken blijken voor sommigen een voorbeeld te zijn om katholieke dieren te herkennen. En ook diergedrag blijkt op te roepen tot kloosteraspiraties. Zoals de raaf. Hij zegt “Cras”. De gehele zin luidt immers “Hodie mihi, cras tibi”. Latijn dus, voor “Ik krijg jou nog wel” beweert een forumlid op Maroc.nl. Forumlid Rengers elders: “In het dorp waar ik werd geboren, noemden we de pastoor en zijn kapelaans raven (soms ook wel kraaien). Raven houden zich ook vaak op bij kerken en in kerktorens. Ze zijn daarom vast Katholiek, althans vele onder hen.” Wimie roept vervolgens uit: “Jullie zijn de Bidsprinkhaan vergeten. Ook al eet hij andere insecten, toch bidt hij elke dag.” Reve-forumlid Frits vindt de egel een heel erg katholiek dier. “Zie het zedige bekje en de stekels om elke vrijer op afstand te houden. Ik kan me voorstellen dat een egel graag het klooster in gaat.”
Huub Mous betoogt op zijn weblog dat de kikker katholiek is. “Gerard Reve heeft in zijn boek ‘Bezorgde Ouders’ de gedachte geopperd dat alle dieren ooit katholiek zullen zijn. Ik weet niet of de kikker in zijn ogen al een katholiek dier was of niet. Maar ik ben er vast van overtuigd dat Reve – als hij nog leefde – de kikker vandaag bij acclamatie tot ‘katholiek dier’ had uitgeroepen. Ik denk dat er tal van argumenten zijn om het katholicisme van de kikker aan te kunnen tonen. Kikkers zijn koudbloedig, hebben een vrijwel wereldwijde verspreiding en leven in uiteenlopende habitats. Dat doen katholieken ook, die zie overal op de wereld en ze voegen overal in de locale omstandigheden. De metamorfose van de kikker heeft veel gemeen met de transubstantiatie in de katholieke liturgie. Kikkers kennen een volledige metamorfose waarbij de larvale vorm er totaal anders uitziet dan de volwassen vorm. Zo ook veranderen tijdens het hoogtepunt van de Mis het brood en de wijn in het lichaam en het bloed van Christus. Bovendien doen sommige keelgeluiden van de kikker verdacht veel denken aan kikkerlatijn. Ooit heb ik een kikker zelfs het credo horen kwaken. Kortom: De kikker is katholiek en wacht net als de mens op Verlossing.”
En sinds de beruchte uitspraak van paus Franciscus, dat katholieken zich niet zo hoeven voort te planten als konijnen, weten we het zeker. Broer Konijn is gedoopt met katholiek wijwater.
Naar uiterlijke kenmerken
Een echt vroom dier is de koala. Hij heeft een buidel om te collecteren en kan vrij zegenend bezig zijn. De kangaroe is daarmee, net als alle andere buideldieren, katholiek. Een mooie katholiek is de orka. Vanwege de letters in zijn naam (rk), maar nog veel meer vanwege het mooie habijt aan. De orka zou flink wat diersoorten in het klooster tegenkomen. Nu Gerard Reve weer aan het woord. In Zondagmorgen zonder zorgen schrijft hij: “Ik vind de glimworm heel erg lief. Ik moet bij het zien van dit beestje altijd denken aan een kaarsje, dat ik bij het Jezus altaar of Maria Altaar kan branden.”
Ook in deze categorie veel katholieke vogels. De biddende torenvalk, hangend in de lucht, de kerkzwaluw (officieel: huiszwaluw) vanwege het nonnenkleed en de pinguïn. “Hij schuifelt in rijen zoals monnikken het brevier bidden en draagt een pij, wat hem doet lijken op een broeder of non”, aldus een forumlid van het Groot Gerard Reve Forum.
Twijfelgevallen: katholiek op bijbelse gronden?
Katholieken hebben traditiegetrouw wat minder met de bijbel. Dat is jammer, want daardoor hebben we een twijfelrubriek. De suggesties om op bijbelse motieven dieren als katholiek te bestempelen, gaat daarom wat ver. Nader onderzoek is daarom nodig. Zoals de adelaar: het symbool van de evangelist Johannes. Ook is de Adelaar het symbool van de op de kerk nederdalende genade van de geest. Of de leeuw staat in het begin van het Marcusevangelie waar Johannes de Doper in de woestijn verblijft te midden van de wilde dieren (en leeuwen). Johannes de Doper voedde zich met honing, toen. En tot slot de kameel, die zo moeilijk door het oog van de naald gaat. De letterzetter, een boskever die zeer schadelijk is voor de bosbouw, is zeker niet rooms-katholiek.
(eerste versie: 4 oktober 2010; geactualiseerd op 15 januari 2020)