Een van de grootste, zo niet de grootste, crisis in de rooms-katholieke kerk van de laatste 100 jaar gaat over het op grote schaal seksueel misbruiken van kinderen door geestelijken, zowel priesters als religieuzen. Wereldwijd zijn tienduizenden misbruikzaken naar boven gekomen, en er is nog geen einde aan die stroom te voorzien. Hoe gaat het toch mis met de crisiscommunicatie vanuit het Vaticaan?
Het grote misbruikschandaal in de rooms-katholieke kerk kent vele dynamieken: het leed van de slachtoffers, de omgang met slachtoffers, hoge kerkpolitiek, communicatie in de publieke opinie, lokale versus wereldwijde communicatie, reputatie en vertrouwen, discussies over moraal en levenswijze (celibaat, seks en de kerk) en verhouding tussen protestanten en katholieken.
Ik wil enkele observaties beschrijven over de crisiscommunicatie in het Vaticaan rond het misbruikschandaal.
Python houdt de katholieke kerk in haar wurggreep
In de literatuur wordt gesproken over meerdere typen crisiscommunicatie. Je hebt risicocommunicatie en crisiscommunicatie, die op haar beurt is op te delen naar slepende crises en sluipende crises. Met het al jaren aanhoudende misbruikschandaal in meerdere pontificaten is sprake van een diepe, slepende communicatiecrisis met terugkerende uitbarstingen en escalaties.
Seymour & Moore spreken over de Python-crisis: zo’n crisis wurgt, werkt op lange termijn en de impact is behoorlijk blijvend (in tegenstelling tot een Cobra-crisis: kort en dodelijk met gif, snelle impact, maar ook sneller te herstellen).
(Seksueel misbruik is grote Python-crisis. Foto: Pixabay)
In iedere nieuwe misbruikzaak kun je eenzelfde communicatiecyclus waarnemen: er is een (onafhankelijk) onderzoek, de presentatie daarvan roept (terecht) hevige emoties op van afschuw, walging, boosheid en morele verontwaardiging. Een nieuwe mediastorm. Daar wordt reactief op gereageerd en, inmiddels, openlijk interne kerkpolitiek bedreven met verwijten en het bevorderen van verdeeldheid. Doordat het kleine zaadje is uitgegroeid tot een enorme bloemkool, is er chaos in de communicatie, en geen enkele regie.
(Sommigen Vatican-watchers denken dat het creëren van chaos een bewuste Jezuieten-strategie is: zonder chaos geen beweging, zonder beweging geen verandering en zonder verandering geen hervorming. Daarin past communicatiestilte om krachten en dialoog los te weken, zodat je de richting kunt bepalen. Ik ben echter bang dat de (communicatie)chaos zo groot is geworden, dat hervorming van bestaande machtspolitiek veel moeilijker van de grond komt, en krachten onvermoed sterker zijn dan de paus heeft voorzien. You cannot pull the shit back into the horse.)
Geen commentaar? Geen sprake van!
Vorige maand werd Pennsylvania toegevoegd aan de lange rij van misbruikzaken. Uitkomst van jarenlang onderzoek: bisschoppen hielden de zaken geheim, niemand trad af, slachtoffers werden niet gehoord, de zaken werden geridiculiseerd.
De oud-nuntius Vigano kritiseert publiekelijk paus Franciscus en vindt dat hij moet aftreden. Je kunt dat vergelijken dat een oud-ambassadeur van Nederland Koning Willem-Alexander kritiseert en vindt dat hij weg moet.
De paus weigerde daarop in te gaan en nodigde de pers uit zelf te oordelen: Lees en oordeel zelf. Zo’n informatievacuüm werkt averechts. Je ziet dan dat er nog meer boosheid komt, bijvoorbeeld van de inmiddels meer dan 26.000 katholieke vrouwen die om opheldering vragen.
Weliswaar publiceerde paus Franciscus de ‘Brief aan het Volk van God’ voor Vaticaanse begrippen razendsnel. In deze brief aan alle gelovigen koppelt hij misbruik aan macht, spreekt over misdaden, nalatigheid en veroordeelt clericalisme van iedere bestuurder die niets deden en de andere kant op keken.
Probleem met die brief: het is niet het schrijven van een leider, maar eerder van een dorpspastoor als je zinnen leest als: “Als één lid lijdt, delen alle ledematen in het lijden, zei Sint-Paulus. Door een houding van gebed en boetedoening, stemmen we ons als individu en als gemeenschap af op deze oproep, zodat we groeien in de gave van mededogen, in rechtvaardigheid, preventie en herstel.”
Het Ierse slachtoffer Marie Collines werd in de NRC van 21 augustus 2018 gequote: “We werken eraan is geen aanvaardbare verklaring voor jaren van ‘uitstel’ klinkt het bitter. De brief lijkt niets uit te maken voor het herstel in vertrouwen en herstel van reputatie.
(Crisiscommunicatie seksueel misbruik. Foto: Pixabay)
Simultaanschaken voor grootmeesters
De paus moet inmiddels op vele schaakborden tegelijk schaken. Crisiscommunicatie in het Vaticaan is complex omdat de rooms-katholieke kerk wereldwijd actief is, zodat door zaken als internationalisering, mobilisering, informatiedistributie er geen simpele communicatie-oplossing bestaat.
Basisprincipes van crisiscommunicatie
De basisprincipes van crisiscommunicatie vragen echter van jezelf antwoord op de vraag: hoe kun je vanuit de crisis zelf (weer) in de regie komen? Wat wil je zelf communiceren, en hoe – bijvoorbeeld in het geval van kardinaal Vigano – dwing je de ander te reageren op jouw communicatie in plaats van dat je zelf moet reageren?
Veruit het belangrijkste in crisiscommunicatie is daarom dat ‘Geen commentaar’ geven geen optie is. Stilzwijgen werkt averechts. Door te zwijgen, geef je de ander – pers, publieke opinie en prelaten – de kans te speculeren, zelf in te vullen en te framen.
Crises bezweren begint dus altijd met de beweging om van reactief naar proactief communiceren te stappen. Blijf in de structuur om de boodschap die je wilt uitzenden. Versterk dat, pak de regie.
Het is daarbij niet altijd even gemakkelijk om, bij een nieuwe escalatie, woorden te vinden als je geconfronteerd wordt met zoemende camera’s, twitterstormen en woedende columnisten. Maar je kunt je nooit verstoppen en je moet nooit liegen of zaken achterhouden. Als je zelf niets brengt, informatie doorspeelt en de pers voedt, dan doen zij dat wel voor jou.
Behulpzaam daarbij is met welke intentie je communiceert. Met intentie beïnvloed je kennis, houding en gedrag opdat opvattingen, percepties van de werkelijkheid worden geactualiseerd aan jouw boodschap. Dat kan door het initiatief te nemen, sturing te geven en je eigen zienswijze herhaald uit te dragen.
Initiatief gaat samen met containment. Dit Engelse begrip staat voor het binnen de perken houden van de crisis opdat het kleiner wordt, zodat de weg kan worden ingeslagen om van ramp naar dialoog te komen.
Crisiscommunicatie gaat hand in hand met crisismanagement, dus over hoe de crisis zelf is op te lossen. Daarbij werkt promotiepraatjes of marketing, hoe goed bedoeld ook, volstrekt niet. De oproep van Stijn Fens (‘Word toch katholiek, het kan alleen maar beter worden‘) in Trouw werkt niet.
Samengevat
Samengevat is het doel van crisiscommunicatie om uit de wurggreep te komen en te werken aan herstel. Dit doe je door:
– Van reactief naar proactief te stappen
– Sturing en regie te pakken
– Nooit verstoppen en altijd communiceren
– Handelingsperspectief geven
– Geen marketingpraatjes
Terugluisteren
In het KRO-NCRV radioprogramma Zin in Weekend, iedere zaterdag en zondag van 18.00 tot 19.00uur op Radio 5, sprak ik gisteren over de crisiscommunicatie in het Vaticaan. Het item triggerde mij deze radioreflectie wat uit te breiden tot dit artikel.