Eerder deze week overleed Mike ‘rocket man’ Hughes toen hij met zijn zelfgeknutselde raket neerstortte in de woestijn van Californië (Verenigde Staten). Volgens diverse media was de lancering, die hij met de dood moest bekopen, onderdeel van zijn niet aflatende poging te bewijzen dat de aarde plat is. Andere media ontkennen dit directe verband, maar niet dat onze 64-jarige dare devil een overtuigde flatearther was.

De aarde plat? Het lijkt een echo uit een diep verleden, zonder navigatie-instrumenten, satellieten, GPS en intercontinentale lijnvluchten. Toch zijn er verschillende mensen die oprecht beweren dat de wereld waarop wij leven een platte schijf is, inclusief een enorme Games of Thrones-achtige ijsmuur aan de randen (Antartica), de zon en de maan die als kleine schijnwerpers door een bolvormige koepel draaien. Voor wie het niet gelooft, kijk maar een op het Youtubekanaal van Mark Sargent, één van de meest bekende woordvoerders van de flatearthers. Hij speelde ook een belangrijke rol in de Netflix-documentaire Behind the curve uit 2018 (trailer en wikipedia) samen met andere beroemde vertegenwoordigers van het geocentrische model, Nathan Thompson en Patricia Steere.

Hoeveel mensen in een platte aarde geloven is niet precies bekend, maar het zijn er meer dan je op je het eerste gezicht zou denken, inclusief wat grotere namen. De Amerikaanse rapper B.o.B. is een bekende flatearther, die in 2016 de hit ‘Flatline’ produceerde, maar ook de Amerikaanse basketballer Kyrie Irving. In een YouGov-enquête uit 2018 bleek wel dat slechts 2/3 van de Amerikaanse millennials geloven in het heliocentrisch model, de rest dus in een platte aarde. En dan gaat het dus om de generatie van de digital natives, die zich geen wereld zonder internet en GPS kunnen herinneren of voorstellen.

Domme mensen?

Nu is het heel gemakkelijk om deze, wellicht groeiende, groep critici weg te zetten als naïeve of zelfs domme mensen die niet logisch kunnen nadenken en zich niet laten overtuigen door welke vorm van empirische bewijs dan ook. Ze maken het hun eigen critici ook niet gemakkelijk door met de beschuldigende vinger naar de Verenigde Naties en de NASA te wijzen als de bovengrondse werktuigen van een ‘geheime organisatie’ die de massa dom wil houden aangaande de werkelijke vorm van de aarde. Flatearthers zijn vaak bedreven samenzweringsliefhebbers met alle risico’s van dien. Maar dat voelt als te gemakkelijke kritiek. In de verschillende documentaires komen de flatearthers over als hardwerkende, meestal authentieke, zij het wat verdwaalde figuren met grote interesse in wetenschap en met een kritisch geest die de wetenschappelijke status quo willen opschudden. Wat zit er achter? Waarom zou je in een platte aarde willen geloven, en blijven geloven, ook als alle bewijs je tegenspreekt?

Bij het bekijken van een ton aan materiaal van en over de flatearthers trof mij een interview met een jonge vrouw. Zij verdedigde haar geloof in een platte aarde als volgt tegenover de camera van National Geographic:

This matters to me. Flat earth shows you that you are not a mistake and you were created. And so you have meaning and you matter to the world. We’re not monkeys floating through space on a ball as an accident.

En ineens werd het mij duidelijk. Flat Earth gaat niet over een concurrerend wetenschappelijk paradigma, maar over zingeving. De dame in kwestie beschrijft haar motivatie om in een platte aarde te geloven in termen die duiden op het afwijzen van de spirituele, ideologische en existentiële leegheid van de moderne wetenschappelijke visie op de geschiedenis van het universum en het ontstaan van het menselijk leven. We zijn geen apen die op een bal per ongeluk door de ruimte suizen. Dat is precies wat de empirische wetenschap ons vertelt: we zijn het product van toeval, er is geen God, het bestaan heeft geen zin en met al onze kennis en wijsheid zijn wij niet meer dan een gelukkig ongelukje, een vlekje op de rok van Moeder Natuur, een zandkorrel op het strand van het oneindige universum.

Zingeving

Het gaat de Flatearthers om een spirituele invulling van die leegheid. Uit de eerder genoemde YouGov-enquête bleek dan ook een groot verschil in religieuze zeefidentificatie tussen flatearthers en heliocentrici: 57% van de millennials gaf aan zich redelijk tot zeer religieus te vinden, tegenover 75% van de flatearthers. Je zou deze correlatie kunnen afdoen met de dooddoener dat religieuze mensen hun eenmaal minder wetenschappelijk denken – om ergere formuleringen maar te vermijden – maar je kan de platte aarde-beweging dus ook begrijpen als één grote schreeuw om zingeving in een verder zielloos universum. En die roep om zin is goed te begrijpen en is niet gemakkelijk af te doen als religieus gezever, want: wie heeft er nu geen behoefte aan zin in ’t leven?

Het gaat met de flatearthers als met de creationisten die zich vasthouden aan het scheppingsverhaal uit Genesis 1. Wanhopig proberen ze met empirische bewijzen te komen om aan te tonen hoezeer de empirische wetenschap zich vergist, maar ze zijn kansloos, net als de flatearthers. Genesis geeft immers geen antwoord op de vraag ‘hoe’ wij mensen geworden zijn, dat kunnen wetenschappers veel beter. Genesis geeft wel aan ‘waarom’ wij mensen geworden zijn, en daar weten wetenschappers zich vaak geen raad mee. Wie echter Darwin om het ‘waarom’ gaat vragen, komt even bedrogen uit als wie aan Genesis het ‘hoe’ voorlegt. Beiden kunnen naast elkaar bestaan.

Hetzelfde geldt voor de flatearthers. Hun roep om zingeving is authentiek, terecht en belangrijk. De manier waarop ze dat doen is hun zaak echter onwaardig. Ga niet de strijd aan met de empirische wetenschappen, maar zoek het antwoord op de waarom-vraag daar waar die thuishoort: niet in het laboratorium, maar in de kerk, niet in wetenschappelijke experimenten, maar in stilte en meditatie.