15. Kloosterburen – Pieterburen: Boodschappen doen bij de zeehondjes (12 km)

Boodschappen doen in Pieterburen. Dat is kort samengevat de laatste wandeling dit seizoen, eerder deze week. Van Kloosterburen naar Pieterburen is slechts 12 kilometer op en neer. En hoe kort ook, er is veel te ontdekken in dit deel van het Groningse Hogeland tussen de aardappelvelden door.

Chunken

Bij langeafstandswandelingen is ‘chunken’ een handig hulpmiddel om de totale afstand te overbruggen. Chunken is het opdelen in kleinere delen. Een wandeling van 30 kilometer kan op die manier 6 wandelingen van 5 kilometer zijn; of iedere kilometer is een kwartier wandelen. Op deze manier is het makkelijker om een lange afstand af te leggen.

Op de kleine wandelafstand tussen Kloosterburen en Pieterburen word ik daarbij geholpen door de tussenliggende gehuchten. Kloosterburen – Molenrij: 1 km
Molenrij – Kleine Huisjes: 1 km
Molenrij – Broek: 1 km
Broek – Wierhuizen: 1 km
Wierhuizen – Pieterburen 2 km
(en voor de terugweg hetzelfde recept). 

Molenrij (zonder molens)

Molenrij is het eerste gehucht. Het gehucht – 120 zielen – ligt op een oude kwelderwal, evenredig aan de Waddenzee. De wal werd bij een stijgende zeespiegel opgehoogd en dat zie je beperkt terug in het landschap. De strijd tegen het water is hier verscholen aanwezig. De Dijksterweg – een oude dijk uit circa 1250 – is een stille getuige. In 1717 was de dijk niet bestand tegen de Kerstvloed, een zee krachtige noordwesterstorm op Eerste Kerstdag. Hunsingo werd zeer hard getroffen: 1764 mensen verdronken, 684 huizen werden verwoest, bijna net zoveel als de watersnoodramp van 1953.

Maar dan de naam. Want, behoudens een kleine moderne windmolen, is er geen molen te zien in Molenrij. Je moet online flink zoeken hoeveel molens het gehucht heeft gekend; de naam suggereert voor mij immers een rij molens.  Op mijn digitale zoektocht vind ik:

• Koren- en pelmolen Windlust, ookwel Molen van Leegte (gebouwd 1889, afgebrand 1955). Dit was – leve wikipedia – eerst een roggemolen (1543), later een standerdmolen (1628) die werd vervangen door een zeskantige molen (1789) en uiteindelijk de korenmolen, die vanaf 1901 ook als pelmolen dienst deed.
• Wikipedia heeft het over een tweede molen uit 1818, eerst een pelmolen en vanaf 1859 een korenmolen, die werd afgebroken in 1901. 

Vreemd genoeg weet de website groningermolens.nl – met de claim alle Groninger molens te vermelden – alleen Windlust te noemen. Ook oude landkaarten – toen Molenrij nog Molenrijge heette – zijn molens moeilijk te ontwaren. Gelukkig is er molendatabase.nl, die het bestaan van de kantige molen bevestigd op basis van kadaserinformatie. Met de opmerking dat de molen in 1901 niet alleen is afgebroken maar ook is verplaatst. Deze database heeft het nog over een derde molen, een verdwenen windmolen uit 1871, en al tien jaar later verdween. Maar deze molen, die tot Kloosterburen zou behoren, ligt kilometers buiten de beide plaatsen en telt dus niet mee. 

Een molenrij van 2 molens dus.

Op het enige kruispunt van Molenrij sla ik linksaf naar het volgende gehucht.  

Kleine Huisjes

De provincie Groningen kent ontzettend originele plaatsnamen. Neem nu Gaarkeuken, Roode Haan, Elektra, Numero Dertien, Doodstil, Doorsnee, Hongerige Wolf, Polen, Egypte, Slaperstil.

Kleine Huisjes (80 zielen) hoort daar zeker bij. Het gehucht staat al helemaal op de kaart sinds 25 december 2018, als het gehucht de kersttoespraak van koning Willem-Alexander haalt:

In oktober was ik te gast in het Hogeland van Groningen waar vijf dorpen hun krachten hebben gebundeld, van Kloosterburen tot Kleine Huisjes. De bewoners hebben hun dorp weer een hart gegeven en ontfermen zich bovendien over oudere en kwetsbare dorpsgenoten. Iedereen telt mee.

‘Kleinschalig’, denken sommigen misschien. Maar ik denk: ‘groots’!

Een beter Nederland begint in Kleine Huisjes!

In Kleine Huisjes staan weliswaar geen grote boerderijen – en dus kleine(re) arbeiderswoningen – maar veel kleiner dan in voorgaande dorpen (Kloosterburen, Hornhuizen) zijn de huizen nou ook weer niet. De nederzetting, vroeger zelfs buitengaats, heeft zijn bestaan te danken aan de inpoldering van het gebied met de eerdergenoemde Dijksterweg. Via de Witherenweg loop ik Kleine Huisjes in – de witherenweg verwijst naar het ‘Oldeclooster’ in Kloosterburen.  Daarmee is Kleine Huisjes ook compleet: Witherenweg, Dijksterweg en dan heb je het wel gehad. Tenzij je de doodlopende Feddemaweg van boer Feddema meetelt.

Broek

De Dijksterweg gaat over in de Broeksterweg. Ik loop als vanzelf het volgende gehucht in: Broek (63 zielen), het toponiem voor drassig, vochtig laagland. In Hunsingo blijft Broek nat door de omliggende kwelders. In 1900 heette Broek nog Lutjebroek (‘lutje’  = ‘klein’).

Net als Molenrij heeft Broek een ‘maar’: kleine kanalen, brede sloten eigenlijk: bij Molenrij zie je de Molenrijgstermaar, bij Broek de Broekstermaar en verderop de Pieterbuurstermaar. Op die manier konden in vroeger tijden het koren naar de grote stad worden vervoerd, en het zoute kwel worden ‘verzoet’ om de landbouwgronden te verbeteren. De naam ‘maar’ is Gronings voor ‘waterloop’. 

Wierhuizen

De derde ‘chunk’ van de korte wandeling is de weg van Broek naar Wierhuizen, het kleinste gehucht tot nu toe en het meest bezienswaardig. Ik tel hooguit tien huizen en drie boerderijen in Wierhuizen. Aan het begin van het gehucht is het kerkhof Wierhuizen, dat nog steeds in gebruik is als ik enkele recente graven zie.

Ook Wierhuizen werd zeer zwaar getroffen door de Kerstvloed van 1717: 40 mensen en veel vee verdronken, 17 huizen definitief verwoest. Een Albert wist te ontkomen door zich aan een stuk hout vast te klampen en naar Ulrum te drijven. Daar kwam hij in een boom terecht. Een volgende golf smeet hem over een gracht en in een andere boom terecht kwam. Zijn vrouw en vijf kinderen verdronken, maar erg rouwig was Albert niet. Hij schijnt te hebben gezegd, dat hij: “nooit in zijn leven een gelukkiger dag gehad, dan de dag dat hij zoo in eens van al de zorgen van zijn gezin was ontslagen.“

Ook de kerk veranderde in een ruine en werd afgebroken. Op de plek staat nu het kunstwerk ‘Op hoogte gedacht’ van de Afrikaanse kunstenaar Ekué Woekedje Meschac Gaba, die het skelet van een typische kerk uit zijn geboorteplaats Cotonou heeft vervaardigd. Hoe in vredesnaam een Afrikaanse kunstenaar – met werken in Tate Modern – in dit Groningse gehucht terecht komt, vraag je je wellicht af? ‘Op Hoogte Gedacht‘ is een project uit 2004 om kerkhoven in Groningen onder de aandacht te brengen in samenwerking met de Amsterdamse Stichting Kunst en Openbare Ruimte.

In de hoek van het kleine kerkhof staat een lijkhuisje (baarhuis) uit de 19e eeuw. In het baarhuis werd het lichaam van een overledene enkele dagen bewaard tot aan de begrafenis. Het baarhuis is een onderdeel van het lokale rijksmonument vanwege ‘de hoge mate van gaafheid’ en vanwege ‘de ruimtelijk-visuele en functionele relatie met andere onderdelen van het complex’. De begraafplaats, het lijkhuisje en het hek zijn van algemeen cultuurhistorisch belang.

Naast het Poelmapad – vernoemd naar de boerderij van Poelma, tevens ‘Poelma Computer Service’, compleet met webshop, staat dit geweldige verkoopkraampje. Ik heb veel verkooptafels, kraampjes, en karren gezien op mijn wandeltochten, maar deze is tot nu toe de meest oogstrelende verkooppunt. En: je kunt er met een QR-code betalen, ook superhandig. Vandaag liggen er eieren, aardappelen en een enorme berg pompoenen, in prijs variërend. Een grote pompoen kost 3 euro, een kleine 2 euro, en 3 kleintjes voor 5 euro. (Op de terugweg neem ik een kleine pompoen mee van toch al gauw 2,5 kilo) .

Pieterburen

Wierhuizen heeft maar 1 weg die na de scherpe bocht naar rechts eindigt als Hoofdstraat in Pieterburen. Pieterburen, hoe mooi kan een eindpunt van een langeafstandswandeling zijn, in maart begonnen in Hoek van Holland. Pieterburen heeft een magische bijklank voor wadlopers, zeehondenliefhebbers en langeafstandswandelaars die het koningsnummer willen belopen: van Pieterburen naar de Pietersberg, dwars door oostelijk Nederland.

En inderdaad, het duurt niet lang voordat ik de rood-witte bordjes zie en het lokale hotel Waddengenot, dat tegenover het startpunt van het Pieterpad staat.

Tegen een klein muurtje naast een sloot en een terras is met grote gele letters ‘start-pieterpad.nl/‘ aangebracht, een domeinnaam die opmerkelijk genoeg uitkomt op de website wadlopen-pieterburen.nl. Beide domeinnamen zijn in handen van Waddengenot BV.

Wat laat je verder zien op zo’n klein knooppunt. Aan een zijmuur van het hotel staat een tekst over de twee dames Toos en Bertje, die het Pieterpad zo’n veertig jaar voor het eerst liepen. Alleen de namen Toos en Bertje ruiken al naar spruitjes. Pieterburen wil boven de spruitjes uitstijgen en daarom zie je een paal met borden naar plaatsen die ver over de landsgrenzen verwijzen en vlaggen, die van Nederland, Duitsland en de provincie Groningen. Bruine ANWB-borden, tien in getal,  suggereren een veelvoud aan activiteiten. Maar veel verder dan speeltuin, hotel, midgetgolf, parkeren, restaurant, receptie hotel en ‘Naar de zee’ komt het niet echt. Waddengenot BV heeft van Pieterburen een verdienmodel gemaakt.

Ik ben geenszins van plan het Pieterpad te lopen. Vandaag ben ik voor boodschappen in Pieterburen en loop daarom door naar het zeehondencentrum. Dochterlief wil een werkstuk maken over zeehonden, maar wilde niet mee. Vandaar. Je snapt het. 

Ik ben er, nu het nog kan. Want Pieterburen raakt de zeehondenopvang kwijt. In november 2022 is besloten het zeehondencentrum op te nemen in het te bouwen ‘Werelderfgoedcentrum Waddenzee’ slash ‘Wadden Sea World Heritage Centre’ in Lauwersoog, vlakbij de pont naar Schiermonnikoog. Het werelderfgoedcentrum wordt een bundeling van natuurorganisaties, vissers, ondernemers, de zeehondencreche en onderzoeksinstellingen.

Deze ‘werkplaats van de Wadden’ moet in 2025 open gaan en moet zo’n 125.000 bezoekers per jaar gaan ontvangen. De bouw is gestart in april van dit jaar. De tweejarige Ona van Dijk, dochter van een stel dat bij het zeehondencentrum werkt, mocht de eerste paal de grond in slaan.

Waddengenot BV zal met lede ogen aanzien, hoe Pieterburen straks stevige concurrentie krijgt van Lauwersoog. Voor mij is Pieterburen ook het einde van dit tweede wandelseizoen. Deze winter kan ik plannen maken voor 2024.

Planten

• Rode klaver
• Witte klaver

Vogels

• Wilde eens
• Reiger
• Zwarte kraai
• Meerkoet
• Waterhoen
• Zilverreiger
• Overtrekkende ganzen in v-formatie