We staan altijd ‘aan’ met onze iPhone en Samsung Galaxy. Kerk en social media zijn bondgenoten van elkaar. Social media worden echter door christelijke kerken nog niet ten volle benut. Ik geef je op deze pagina weer hoe je als kerk met social media kunt omgaan. En wat je beter niet kunt doen (en stel je vraag als je ergens mee zit).

Deze pagina bestaat uit twee delen:

Reflectie op kerk en social media
Heel veel praktische social mediatips voor kerken

Kerk en social media: nieuwe en oude vragen

Social media stellen nieuwe vragen aan kerkelijke gemeenschappen en kerkelijke professionals. Wie iets dieper zoekt, bemerkt al snel dat social media ook oude vragen opnieuw aan het licht brengen. Social media en hun eigen conventies nopen de kerk ertoe zich te bezinnen op haar eigen identiteit en wezen. Er zijn twee dominantere opties. Allereerst kunnen kerkelijke gemeenschappen kunnen ervoor kiezen zich in eigen kring op te sluiten, de (digitale) deuren gesloten te houden en daarmee de drempel voor niet-ingewijden zo hoog mogelijk te maken. Een kerk van de wereld, en niet in de wereld, en naar binnen gericht. De andere mogelijkheid is een open gemeenschap, die weet dat zij tegelijk heilig én zondig is, die open staat voor vernieuwing, zonder het oude af te doen. Dat is een kerk die willens en wetens haar relevantie voor onze maatschappij wil behouden en naar buiten gericht. Bijbels-theologisch wordt dit beeld van de kerk ondersteund door het idee van God als Schepper (dus ook van de cultuur), door het beeld van God als mens (die binnen is getreden in onze menselijke cultuur en maatschappij) en door Christus’ oproep om het goede nieuws te verkondigen in de gehele wereld (en niet alleen onder heiligen die toch al gered zijn).

“Kerken kunnen het oog van de orkaan zijn: een rustpunt te midden van digitale topsnelheden”

Stappenplan voor starters kerk en social media

Wil je starten met social media? Denk dan aan de volgende uitgangspunten en stappen:

Social media zijn een middel, nooit een doel
Start niet direct, maar denk na hoe social media passen bij je andere communicatiemiddelen
Social mediavoorbeelden: Facebook, LinkedIn, Twitter, Instagram, YouTube, bloggen, podcasten
Begin met 1 social media
Bepaal wie en wat je wilt bereiken
Maak content (tekst, beeld, geluid) dat past de social media die je gaat gebruiken
Neem de tijd: het kost tijd om digitale presentie en vertrouwen op te bouwen
Lees ook de handreiking Social Media van Lennart Aangeenbrug/SocialMissie (met bijdragen van mijzelf, Fred Omvlee, Wim Stougie en anderen)

Social media hebben een nadruk op de volstrekte uitwisselbaarheid van de rollen van zender en ontvanger. Daarmee passen ze uitstekend bij een kerkbeeld van de herberg waar alle ‘inwoners’ gelijktijdig gast en gastheer zijn. Ze dagen de kerken uit zichzelf open te stellen voor alle mensen van goede wil, om te luisteren en samen te vieren. Denk aan het verhaal van de Emmaüsgangers (Luc. 24:13-35), waarin Christus niet gelijk begint te prediken (zenden), maar eerst luistert naar wat zijn twee reisgenoten te melden hebben (ontvangen). Pas dan begint Hij te (s)preken.

Dezelfde uitdaging is er voor kerkelijk professionals. Een strikte scheiding tussen persoon en professionaliteit, een naar binnen gerichte blik en een zeker wantrouwen voor de vijandige, geseculariseerde wereld buiten vloekt met het wezen van social media. Social media zijn juist gericht op een wereldomspannend netwerk waar het verschil tussen ‘buiten’ en ‘binnen’ eerder onder druk staat dan wordt beschermd. Wil de kerkelijk professional meer doen dan alleen zijn of haar steeds kleiner wordende geloofsgemeenschap van trouwe leden bedienen, dan moet hij of zij naar buiten treden, de wereld in gaan en steeds op verrassende wijze de verbinding leggen tussen kerk en wereld. Social media dagen de pastor én de ouderling uit het alledaagse gelovig te doordenken. Door hiervan te getuigen houden ze de hoop levend van Christus die in ons leeft en die verwijst naar het komende koninkrijk van God.

Kenmerken van social media

Ten eerste zijn social media interpersoonlijk. Social media onderscheiden zich van eerdere media doordat ze tussen mensen werken. Naar massamedia kunnen we vooral kijken, luisteren of we kunnen ze lezen. Weliswaar is er een reactiemogelijkheid, zoals bellen naar een radio-uitzending, meedoen aan een debatprogramma op televisie of een ingezonden brief sturen naar een krant, maar de kans om uitverkoren te worden is miniem. Hetzelfde geldt voor communicatie met bedrijven, kerkelijke instanties en de overheid. Dankzij social media kunnen mensen onderling in contact met elkaar komen, communiceren en ook nieuwe relaties aan gaan.

Een tweede kenmerk is zogenaamde ‘user-generated content’. Artikelen die de bezoekers/gebruiker zelf schrijft en publiceert. Als op een website geen bijdragen van de bezoeker mogelijk zijn, dan is het waarschijnlijk geen social medium. Op www.nujij.nl draait het om het plaatsen van eigen nieuwscontent, op blogs schrijf je eigen verhalen en met een podcast is iedereen zijn of haar eigen radiostation.

Vanuit ‘user-generated content’ is het delen van content een volgend belangrijk kenmerk. Wij kunnen foto’s, video’s, verhalen en links met elkaar delen. Iedereen is ‘prosumer’ geworden: producent en consument tegelijkertijd. Gebruikers vinden dat leuk, zo leuk dat bekenden en wildvreemden blogs, Twitteraccounts of videokanalen gaan volgen, zodat de gebruikers een veel grotere kans hebben gehoord te worden. Het verlangen naar de bevestiging van eigenwaarde en het krijgen van erkenning wordt door de kracht van het delen expliciet gemaakt.

Door dit delen bevorderen social media groepsvorming. Een kerk is een gemeenschap, en een christelijke Facebookgroep kan uitgroeien tot een grotere community dan een lokale gemeente of parochie. Waarom? Omdat het zo gemakkelijk is aan te haken en connecties te leggen op basis van gedeelde interesses, passies of enthousiasmerende verhalen. De groepsvorming komt tot stand dankzij ‘loose connections’. Een strikte, op sociale controle gebaseerde gemeenschap maakt plaats voor een lossere, maar niet per se minder hechte community.

Een volgend belangrijk kenmerk van social media is de openbaarheid of transparantie. Social media maken van onze wereld een groot digitaal Westland, waar kassencomplexen als digitale glazen huizen zij aan zij staan. Dat brengt vragen met zich mee hoe we dat podium betreden. Welk onderscheid maken we tussen publiek, privaat en persoonlijk?

Als kerkelijk professional werk je in dat glazen huis en ben je als zodanig herkenbaar. Welke grenzen stel je dan aan uw eigen openheid? Die grenzen verschillen voor iedereen, door een eigen stijl, eigen karakter en eigen context. Een bescheiden priester zal minder snel een YouTubekanaal starten dan een flamboyante geestelijk verzorger. Een goede preker zal fervent kunnen podcasten, omdat hij ooit radiomaker was. Een evangelische jongerenwerker zal graag willen facebooken om in gesprek met jongeren te blijven. Toch zullen ze allemaal een afweging maken tussen publiek, privaat of persoonlijk opereren in die glazen kerk.

Vanuit professioneel oogpunt is het advies: kies voor een pastorale rol en maak geen vrienden onder gemeenteleden. Grappig genoeg passen de ‘loose connections’ dan uitermate goed om ‘te veel’ convergentie of emotionele betrokkenheid te voorkomen. De stijl kan echter heel persoonlijk en betrokken zijn. Het betekent ook niet dat de facebookende pastorale professional niet mag zeggen dat hij zich rot voelt, een ‘bad hair day’ heeft of niet om gebed mag vragen. Door dat wel te delen, laat de professional zien dat hij ook gewoon mens is, met zijn wijsheid, zijn enthousiasme of zijn vrolijke bui. Het is goed om je bij het gebruik van social media af te vragen waarom je iets deelt en wat je ermee wilt bereiken. De entertoets van het toetsenbord hoeft niet direct te worden ingedrukt.

Een onderscheid tussen persoonlijk en professional is er één. Een ander onderscheid is dat tussen persoonlijk en privé. Wat privé is, is privé. Hoe open social media ook zijn, het ontneemt niet het recht te kiezen voor eigen privacy. Als een gebruiker vindt dat iemand iets (nog) niet mag weten, moet hij dat vooral met niemand delen. Die wet gold voor de komst van social media, en geldt nog steeds. Die keuze is behouden.

Dat het goed is je te bezinnen voordat je iets met anderen deelt, blijkt zeker als we het volgende kenmerk in ogenschouw nemen: snelheid. Een gouden regel is: eenmaal op internet, altijd op internet. Maar ook: als iets online staat, kan het razendsnel de wereld over gaan. Michael Jackson was op social media al dood verklaard, voordat een dokter zijn diagnose kon stellen. Nieuws verspreidt zich sneller dan ooit, soms voorafgegaan door een chaotische fase van geruchten en onduidelijkheden. Wij hebben de neiging door die snelheid meegezogen te worden, omdat het zo gemakkelijk is een statusupdate te geven. Door de snelheid krijgen waarheidsclaims een geheel andere dynamiek. Misschien is het kerken gegeven het oog van de orkaan te zijn: een rustpunt te midden van de digitale topsnelheden.

Een laatste kenmerk van social media is conversatie. Social media zijn media, maar vooral social: gebruikers kunnen converseren met elkaar in veel-op-veel, een-op-veel en een-op-een relaties tegelijkertijd. Wij doen dat in het openbaar of via privéberichten. Gebruikers delen niet alleen, maar gaan in dialoog. De mate waarin zij daarin slagen, hangt af van de kracht om te kunnen converseren. Voorgangers hebben de neiging om vooral te zenden, en dat is nu net een eigenschap die in een kerkgebouw goed van pas komt, maar op social media niet werkt. Daar is luisteren en deelnemen veel belangrijker. Het begrip ‘voorganger’ verandert daardoor: niet meer gebaseerd op ambt of roeping, maar omdat dit individu interessant wordt gevonden en meerwaarde biedt. Als de kerkelijk professional niet boeiend genoeg is, haken mensen af. Vroeger vielen mensen – vaak ongemerkt – in de kerkbanken in slaap. Nu wordt de kerkelijk professional ‘ontvolgd’ of gaan mensen niet in gesprek. En dat is direct te merken. Aandacht in de conversatie kan verkregen worden door meerwaarde aan die conversatie toe te voegen.

Facebook en de kerk

Facebook is een groot platform waar zeer veel Nederlanders op actief zijn
Facebook is deels een afgesloten social medium
Je maakt een persoonlijk account, en je kunt pagina’s en groepen maken.
Een pagina kun je vergelijken met een website: je ‘zendt’ informatie naar gemeenteleden of naar buitenkerkelijken
Een groep is interactiever: alle leden (gemeenteleden, parochianen) kunnen informatie uitwisselen: er is geen centrale redactie
Met Facebook kun je goedkoop adverteren met een goed bereik
Mensen kunnen reageren op je berichten door deze te ‘liken’, te ‘sharen’ of op te reageren.
Facebook kan je kerk online (in het klein zijn).
Lees onze artikelen met Facebook-tips: Zo doe je dat met Facebook
Meer weten over Facebook: overweeg een training of lezing van ons

Twitter en de kerk

Met Twitter kun je in 140 tekens korte berichten of updates sturen.
Je kunt het als extra distributiekanaal gebruiken als er iets nieuws op je site is verschenen. Dat kost weinig extra tijd en het is te automatiseren.
Je kunt het ook als dialoogmiddel in zetten. Dat is intensiever, maar levert een hechtere vertrouwensband op met andere twitteraars
Met Twitter kun je contact onderhouden met gemeenteleden (intern doel) of je kunt boodschap evangeliseren (extern doel)
Twitter kun je in de kerkdienst gebruiken (twitterdienst), bijvoorbeeld om reacties te vragen, of gebeden te delen en te tonen.
Twitter is real-time op zijn sterkst
Leren Twitter in 3 minuten? Bekijk dit filmpje
Lees ook onze artikelen met tips om beter Twitter te gebruiken: Zo doe je dat met Twitter
Twitterdienst organiseren? Lees de praktische tips en bekijk de voorbeelden

LinkedIn en de kerk

Fred Omvlee organiseerde in 2009 in Amsterdam de wereldprimeur: de LinkedIn Church!
belangrijkste functionaliteit van LinkedIn is het eigen profiel, waarin opgenomen huidige functie, werkverleden, opleiding, connecties, eigen ervaring en (optioneel) publicaties of projecten waaraan is gewerkt.
In LinkedIngroepen kun je met vakgenoten van gedachten wisselen
LinkedIn lijkt een cv met babbelbox, maar de werkelijke kracht van LinkedIn zit in het netwerk achter het eigen netwerk.
De netwerken worden zichtbaar gemaakt in drie graden: mensen die de deelnemer rechtstreeks kent, mensen die de relaties van de deelnemer kennen, en de buitenste ring van mensen, die twee stappen zijn verwijderd van de deelnemer.
LinkedIn werkt goed bij een divers eigen netwerk van mensen die je kent of met wie je in de nabije toekomst wilt samenwerken.
De groep Predikanten & Pastores is een goed voorbeeld van een actieve LinkedIncommunity met meer dan 1500 leden.
De website van LinkedIn is te bereiken via www.linkedin.com of www.linkedin.nl. Het eigen profiel is op een eigen URL te vinden.
Lees onze artikelen met tips hoe je LinkedIn kunt gebruiken: Zo doe je dat met LinkedIn
Meer weten over LinkedIn overweeg een training of lezing van ons

Kerkwebsite en Social Media

Bedenk wat je op je website doet en wat op social media. Maak een ideale kruisbestuiving
Kerkwebsite is je basisstation, Facebook, Twitter of anderen je distributiekanaal of ontmoetingsplek
Plaats deelknoppen op je website zodat je bericht een groter bereik krijgt
Je kunt ook updates van Twitter, Facebook, op je website laten zien
Dat doe je alleen als de info niet dubbel is, en besef dat je tweets ook zichtbaar zijn op je website
(Denk dus aan de context)
Idealiter gebruik je een contentkalender om je info slim in te plannen.
Heb je een WordPress website, gebruik dan plugins zoals Jetpack, ShareThis, Facebook Badges of andere Facebook plugins.

Handboek Kerk en Social Media

Het resultaat mag er zijn: Dit Handboek bevat prikkelende analyses, heldere theologische doordenkingen en handreikingen voor effectief en pragmatisch social media beleid. Het Handboek Kerk en Social Media is geschreven voor predikanten, priesters, kerkeraadsleden, communicatiecommissies en beleidsmakers in katholieke en protestantse kerken. Auteurs: Eric van den Berg (ISI Media), Frank Bosman (Universiteit van Tilburg).

Kerk en Social Media Cheat Sheet

Download je eigen exemplaar in PDF

Nieuwsbrief en spreekbeurten

Wil je op de hoogte blijven? Meld je aan voor onze nieuwsbrief. Ongeveer eens per 6-8 weken krijg je de laatste updates in je digitale brievenbus.

Je kunt mij boeken als spreker. Ik vraag voor kerken een preekvergoeding (122 euro) plus reiskosten (0,28ct per km). Ik bespreek dan bijvoorbeeld ontwikkelingen over kerk en social media, (online) communicatie, digitale kerken als Mijnkerk.nl (waar ik projectleider voor was), kerkelijke marketing. De lengte en inhoud bespreken we samen.

Ik ben gewild in het lezingencircuit, van Roodeschool tot Terneuzen. Ik houd ervan mensen een gezellige avond te geven en ondertussen ook nog nieuwe inzichten mee te geven. Interesse?

Neem contact op en bekijk de pagina Lezingen.

Kerk en social media | Eric van den Berg