22/23 februari 2025 | Op weg naar Italië

Deze voorjaarsvakantie ben ik naar Assisi en Rome geweest. Het is het jubeljaar 2025 en het is het 800ste sterfjaar van Franciscus van Assisi. Ideale redenen om een externe én innerlijke reis te maken. 

Dit is mijn verslag in woord en beeld. De galerijfoto’s wisselen per 3,5 seconden.

De eerste reisdag leidt naar een Franciscanessenklooster op drie kwartier van de Bodensee. Reisdag twee brengt mij via de San Bernardinopas (-1°C) en een tussenstop in Florence (17°C) naar Assisi. 

24 februari 2025 | Assisi

De eerste dag begint in de kloosterkapel van het Franciscanessenklooster in Santa Maria degli Angeli. Daarna bezoek ik de Santa Maria Maggiore/Santuari della Spogliazone*, waar de aanstaande millenialheilige Carlo Acutis (27 april 2025) in een cenotaaf zichtbaar aanwezig ligt. Tijdens mijn bezoek lopen bij enkele bezoekers de tranen over de wangen. Het is nogal wat om een 15-jarige – met sneakers, spijkerbroek en Adidassweater – opgebaard te zien liggen, geconserveerd met de meest moderne technieken. Best bizar beeld.

Daarna loop ik naar de basiliek van Sint Clara. De crypte met de heilige is helaas wegens werkzaamheden afgesloten, maar in een zijkapel heb ik het beroemde San Damianokruis, overgebracht van de kleinere kerk van San Damiano, kunnen bewonderen.

Ook loop ik kort de kathedraal San Rufino* in. Daar zijn Franciscus en Clara gedoopt. In de kerk zijn grote marmeren beelden van de twee heiligen te zien. Ik ben daarna de Chiesa Nuova binnengestapt. Op die plek stond vroeger het ouderlijk huis van Franciscus; buiten staat een standbeeld van zijn beide ouders. De Nieuwe Kerk is niet bijster indrukwekkend.

Dat is de pauselijke basiliek van Sint Franciscus* natuurlijk wel: een geweldig  cultureel en spiritueel hoogtepunt met zijn boven- en benedenkerk, bouwkunst, fresco’s en de crypte met de resten van Franciscus van Assisi. De crypte met de tombe van Franciscus is sereen; zowel de beneden- als de bovenkerk is van uitzonderlijke schoonheid.

Daarna rij ik naar de superkleine kluizenaarscel van Franciscus in de Eremo delle Carceri op de berg Subasio, 800 meter boven zeespiegel. De dag besluit ik in het heiligdom van het kleine kerkje Porziuncola, dat midden in de grote Santa Maria degli Angeli* staat. In deze kerk begon in december 2024 het heilig jaar.

* Dit zijn alle vier speciale ‘jubileumkerken’ in Assisi voor dit Heilig Jaar. Mijn Assisi-kwartet is gelegd.

25 februari 2025 | Spoleto en Monteluco

De tweede dag reis ik naar Spoleto en Monteluco. Spoleto is de plaats waar Franciscus vaak kwam, bijvoorbeeld op weg van en naar Rome. Cruciaal is de bekering die de man in Spoleto meemaakt: een drastische carrièreswitch. Zijn aardse droom, het ridderschap, is verbrijzeld in Spoleto. Franciscus gaat terug naar Assisi en wacht daar wat God van hem vraagt.

Zeven kilometer buiten Spoleto – in Monteluco in het ‘Bosco sacro’; het heilige bos – ligt het verscholen en veel minder bekende heiligdom van San Francesco. Naar de berg Monteluco trokken veel heremieten. In enkele grotten en zeven wel heel erg kleine kluizen leefden onder meer Franciscus, Bernardinus van Siena en Antonius van Padua in volledige afzondering van de wereld. Antonius is mijn naamheilige en het is indrukwekkend om in zijn kille en kleine grot hoog in de bergen te kunnen staan. Maar ik snap Antonio wel: het uitzicht is adembenemend mooi. De plek is indrukwekkender dan Eremo di Carceri.

In het verscholen complex is een bron en een kleine kapel toegewijd aan de zalige broeder Leo da Gaiche, die in een glazen kist onder het altaar ligt. Voor een 210-jarige dode ziet hij er nog uiterst geconserveerd uit. Deze broeder Leo is niet de broeder Leo aan wie Franciscus een brief schreef die als relikwie in de Dom van Spoleto wordt bewaard en in een van de zijkapellen is te aanschouwen. In diezelfde Dom is ook een relikwie van paus Johannes Paulus II te zien.

Spoleto is een aanrader en in februari nog erg stil. In de zomer geeft Spoleto een ander beeld. In Monteluco ben ik zelfs alleen, in de Dom is het erg rustig en de stad heeft nog zijn winterslaap.

26 februari 2025 | Rome: 15 kilometer wandelen

De derde dag, woensdag, is een ‘once in a lifetime-event’. Met de trein reis ik comfortabel naar Rome Termini om daar een lange wandeling te maken: uiteindelijk stopt de teller op 15 kilometer. Ik trek door de ingang van drie heilige deuren in het centrum van de eeuwoige stad. De deuren zijn slechts eens in de 25 jaar open: de Porta Santa van achtereenvolgens de basilieken Santa Maria Maggiore, Sint-Jan van Lateranen en de Sint Pieter.

De heilige deur van de Sint Pieter kun je niet zonder meer in. Ik sluit voor de Sint Pietersbasiliek aan bij een groep Engelstaligen: een priester uit Yorkshire, een tiental Philippijnse zusters, een gepensioneerde Amerikaan in felgele jas en oranje sneakers die zijn huis kwijtraakte bij de grote branden van Los Angeles, een Frans stel en een Kroatisch echtpaar. Al biddend lopen we de Via della Conciliazione af via een speciaal afgezet parcours tot aan het graf van Petrus. Heel intens bijzonder. (Dat vond de Italiaanse tv ook: de groep kwam ’s avonds op het regionieuws van TG1).

De Engelse priester verzorgt na de zegen een rondleiding door de basiliek en de crypte beneden waar vele pausen liggen begraven. Hij vertelt leuke details en besluit de rondleiding in de aanbiddingskapel. Een spirituele dag om nooit te vergeten en die helpt om diepgaand stil te staan bij wat ik heb bereikt, wat gelukt en niet gelukt is, waar ik fout zat en waar ik aan wil werken, met/voor mijzelf, gezin, vrienden en werk.

Mijn spirituele rugzak als pelgrim van de hoop is flink bijgetankt en dat is de bedoeling van deze week. De voetsporen van Franciscus van Assisi hebben mij tot in Rome gebracht.

Tip voor wie als individueel pelgrim gaat: regel een digitale pelgrimspas via de speciale en gratis app: dan kom je makkelijker binnen, je hoeft niet in de rij te staan en voor de heilige deur van de St. Pieter is de pas én reservering zelfs noodzakelijk. Verder is de registratie voor statistische doeleinden: je hoeft echt niet op het gekozen tijdstip te komen. Behalve dan voor de Sint Pieter (!). Bezoek dan ook het Infopoint aan de Via della Conciliazione voor als je een herinneringscertificaat wil. 

27 februari 2025 | San Damiano

Na de intensieve Romedag van woensdag bezoek ik op donderdag in de middag het klooster San Damiano. Daar spreekt het kruisbeeld tot driemaal toe Franciscus aan: ‘herstel je huis’. Franciscus doet dat, en beseft dat het niet alleen een fysiek repaircafe is van onder meer de Portiuncula (die, o toeval, vandaag wegens bouwwerkzaamheden in de basiliek gesloten is). 

In San Damiano heeft Clara geleefd. In de slaapzaal geven het kruis en de bloemen Clara’s plaats aan. Ze neemt er in extase deel aan de kerstliturgie in de basiliek van Sint Franciscus. Een jaar later (1253) overlijdt ze op haar strooien matras na 28 jaar ziekte. Ze betreedt het hiernamaals zingend: ‘Ga veilig in vrede mijn ziel, je zult goed begeleid worden.”

In de tuin naast het klooster schrijft Franciscus, van wie wordt gezegd dat hij ook minnezanger is geweest, aan het einde van zijn leven het prachtige Zonnelied.

Na mijn bezoek loop ik door Assisi opnieuw de basiliek van Sint Clara in. Nu kan ik wel de crypte betreden om Sint Clara te vereren – haar stoffelijke resten liggen opgesloten in een relieklichaam. Bij de uitbreiding van de crypte zijn kledingstukken van Clara en Franciscus tentoongesteld: tuniek, habijt, cingel bijvoorbeeld.

Ik besluit de dag in de basiliek van Franciscus. Het is erg rustig, geen toeristen, en een tijdje ben ik zelfs alleen in de beneden- en bovenkerk. Ik kan daardoor de beeltenis van Franciscus nog eens goed bestuderen. Pas nu kom ik erachter dat de heilige een baardje had. Dat dus!

28 februari 2025 | Foligno en Rivotorto

Op de vrijdag bezoek ik Foligno op een half uur autokilometers van Santa Maria degli Angeli. Hoe idyllisch, schoon en sereen Assisi is, hoe rauw en alledaags Foligno. Zwervers. Graffitti. Vuil op de straat. Werkvolk. Een handelsplek. Op sommige plekken stinkt naar rottend fruit en pis. Daar kan je best je paard verkopen. De dure stoffen van je vader. Je eigen kleding.

Dat is wat Franciscus meer dan 800 jaar geleden deed, zodat hij geld had om San Damiano te herstellen. Zijn vader woedend, sleept hem voor het gerecht, maar Franciscus erkent de aardse rechters niet. Hij zegt maar één vader te hebben. Franciscus werpt al zijn kleding af en staat poedelnaakt op het centrale stadsplein. Oog in oog met de bisschop, die hem snel nieuwe kleding geeft. DIe snapt waar het bij Franciscus om draait.

Het is niet de eerste en de laatste keer dat de heilige zich uitkleed in het openbaar. Een exhibitionist? Al voor zijn bekering ontdeed hij zich dikwijls van zijn kleding om de armen te kleden. Ook preekt hij naakt, beveelt anderen zich uit te kleden, staat naakt op de trappen van de Sint-Pieter in Rome en sterft naakt bij de Porziuncola.

Een heilige stripper? Nee, Franciscus kiest voor het ontkleden uit verbondenheid met de allerarmsten, zo schrijft Marco Bartoli, hoofddocent middeleeuwse geschiedenis in een toonaangevende publicatie over het verstaan van de naaktheid van Franciscus.

Verderop in de binnenstad van Foligno is een kerk toegewijd aan Franciscus. De stad is leeg, maar in de kerk is een forse groep Kroaten. Ze kijken nieuwsgierig naar het zijaltaar waar de heilige Angela van Foligno is te vereren. De smartphones gaan de lucht in.
We weten niet veel over het leven van de mystica die Franciscus volgde. Het duurt ook nog eens 704 jaar voordat ze heilig werd verklaard en dan ook niet langs de ‘gewone’ weg van de canonisatie. Daarbij zijn enkele wonderen nodig en vindt veel wetenschappelijk onderzoek plaats naar het leven van de kandidaat-heilige. Paus Franciscus verklaart Angela pas in 2013 heilig omdat ze al zo lang bijzonder vereerd werd – de zogenaamde equipollens canonizatio.

Nee, dan de Calamita Cosmica: de kosmische magneet van kunstenaar Gino de Dominicis. In een voormalige kerk ligt een 22,55 meter lang wit polystyreen skelet. Is het een mens? Een buitenaards wezen? Op een wonderlijke manier raakt dit opmerkelijke sculptuur religie, het kosmische raakt de aarde en het leven raakt de dood via een ellenlange dunne gouden staaf.

Na deze opmerkelijke expo rij ik terug naar Assisi via Rivotorto. Hier ligt de wieg van de Franciscaanse broederschap. In de kerk staan twee gereconstrueerde stenen kluizenaarshutten, waar Franciscus en zijn gezellen hun toevlucht zochten. Bij de ingang wordt dat herdacht met de inscriptie Hic primordia fratrum minorum. Het is ook de plaats waar Franciscus een melaatse man geneest.

Voor vandaag heb ik nog een laatste doel: een rechtstreekse wandeling van de geboorteplek van Franciscus tot aan zijn graftombe in de basiliek. Dat leek mij een goede afsluiting van deze dag en van mijn pelgrimage. Begin en eind. Aan het einde een nieuw begin.

Slot

Mijn reis naar Assisi en Rome was een grote reis, en een innerlijke reis bovendien om een aantal grote levensgebeurtenissen de laatste jaren een plaats te geven. Een proces van zelfverbetering.  In 10 dagen trok ik door 10 landen: Nederland, Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland, Liechtenstein, Italië, Vaticaanstad, Frankrijk, Luxemburg en België. Ruim 3.500 km.

‘Dit is het jubeljaar, waarin ieder naar zijn eigen grond en zijn eigen familie kan terugkeren’ (Lev. 25:10).