De oude man op de fiets verzuchtte tegen zijn vrouw: ‘Die asociale wielrenners ook. Ze kijken niet op of om’. In een laag tempo recreëren over de smalle fietspaden door de Hollandse Duinen is niet altijd een rustieke wandeling of fietstocht. Ze sjesen in groepjes van 3, 6 of 11 van Den Haag naar Katwijk en terug.
Ik heb het geluk dat ik tijdens mijn derde wandeletappe van dit jaar veelal over grind- of schelpenpaden loop, want anders zou ik het echtelijk stel nog gelijk geven ook. Ik wandel ons huis uit, het Haagse Bos in, langs het Paleis Huis ten Bosch. Een overbekende route, die zijn goede en ronduit slechte herinneringen met zich meedraagt.
Ik loop door het bos naar de verkeersoversteek Benoordenhoutseweg waar onze dochter is aangereden met dramatische blijvende gevolgen. Mijn gesprekken met burgemeester Van Zanen en toenmalig wethouder verkeer Van Asten, door buurtprotesten en door het ‘adopteren’ van het ongeluk door een lokale partij is de verkeersoversteek een stuk veiliger gemaakt. Er zijn nu flitspalen en de oversteek is een interactief zebra, de allereerste in de stad.
Japanse Tuin
Na de oversteek loop ik Clingendael in. Vandaag, 29 april, is de eerste dag dat de Japanse Tuin weer is geopend. De botanische topattractie van Den Haag (op het grondgebied van Wassenaar, ha!) is oud, heeft zeldzame bomen en planten. De tuin is maar 8 weken per jaar open, 1x in het voorjaar en 1x in het najaar. Die acht weken zijn ook meer dan genoeg: het is half 10 in de ochtend en nu al lopen tientallen mensen over de smalle paadjes en wijzen jonge security-mensen de uitgang.
De eigenaresse van het landgoed, `freule Daisy´, barones Marguerite van Brienen van de Groote Lindt (1871-1939) legde de bijzondere tuin aan rond 1910. Ze liet beeldjes, een bruggetje en een heus paviljoentje verschepen naar haar landgoed. En, hoe klein de tuin op mij overkomt, het schijnt met zijn 6.800 vierkante meter de grootste Japanse tuin van ons land te zijn. De tuin is een lust voor het oog.
(tekst gaat verder onder de afbeeldingen (c) Eric van den Berg, 2023)
Oorlogssporen
Ik loop verder door Clingendael langs de vleermuisbunker. Het landgoed is sowieso vergeven van de wat ‘weggemoffelde’ sporen uit de Tweede Wereldoorlog. Het huis op het landgoed werd bewoond door rijkscommissaris Seyss Inquart. Aan het begin staat bovendien een schuilbunker voor de NSB-leider; het gebouw wordt gekenmerkt door het uiterlijk van een enorme boerderij. Maar welke boerderij had in die tijd afweergeschut op het dak? Precies.
Het hele gebied maakte deel uit van de Atlantikwall met tankgrachten en bunkers, waarvoor huizen afgebroken werden en vele bomen werden gekapt. Wat ik altijd begreep, ben niet zeker (is het een urban legend waar ik intrap?) is dat het gruis van gebombardeerde huizen van het ‘vergissingsbombardement’ op het Bezuidenhout is gedumpt in zowel het Haagse Bos als in Clingendael. Je ziet inderdaad nog onverklaarbaar oud puinsteen op de voetpaden.
Na Clingendael vervolg ik de weg langs de sportvelden: de manage Ten Hagen, de hardlopers van The Hague Road Runners, de tennisvelden, en het Haags handbooggilde Sint Sebastiaan (naar de Italiaanse soldaatheilige uit de derde eeuw die werd doorboord door vele pijlen). Ik steek de Landscheidingsweg over en kom in het duingebied – dat tot mijn eindpunt in Katwijk doorloopt. Ik loop over het Pieter Kuijtpad, vernoemd naar de verzetsheld ´Piet de Roe´.
Waalsdorpervlakte
De jaarlijkse dodenherdenking op 4 mei valt soms wat weg tussen het feestgeweld van Koningsdag – op 27 april – en Bevrijdingsdag – op 5 mei. Op televisie zijn vele oorlogsdocumentaires, -films en getuigenissen, waar je dat de rest van het jaar vrijwel niet ziet. Dat zou toch beter kunnen om de vreselijke herinneringen aan oorlog levend te houden. (met een wrede hedendaagse echo in Bachmoet, Cherson, Kiev (Kyiv)).
Op de Waalsdorpervlakte heerst rust. Het fietspad door de duinen wordt op 4 mei afgesloten voor fietsverkeer, zodat velen naar de gedenkplaats in de duinen de stille tocht kunnen wandelen. Op de gedenkplaats staan vier bronzen replicakruizen, om te gedenken dat in de oorlog naar schatting 250 tot 280 burgers op deze plek zijn gefusilleerd. Ernaast staat een luidklok (Bourdonklok) uit 1959. De klok luidt tot vlak voor 8 uur. Dan is er de 2 minuten stilte, klinkt het volkslied en kan vervolgens iedereen bloemen en kransen leggen. De Bourdonklok klinkt daarna tot een uur of tien tot in de verre omgeving te horen (bij westenwind bij ons thuis, hemelsbreed 4 km verderop).
In de buurt van de klokkenstoel staat een vijfde kruis ter herinnering aan de represaillemaatregel voor de aanslag op de SS-leider Hans Rauter op de Veluwe. Op 8 maart 1945 werden uit wraak 38 Nederlanders vermoord in de duinen.
HIER BRACHTEN
VELE LANDGENOTEN
HET OFFER VAN HUN LEVEN
VOOR UW VRIJHEID.
BETREED DEZE PLAATS
MET GEPASTE EERBIED.
Terwijl wielrenners voorbij fietsen sta ik op deze bijzondere plek, waarvan je weet dat in een duinpan vele dode lichamen van vermoorde verzetsmensen zijn gevonden. Daar word je wel stil van.
De Waalsdorpervlakte is een onderdeel van Meijendel, het prachtige natuurgebied tussen Den Haag en Wassenaar. Tegenwoordig zeg je een Natura-2000 gebied: in 2003 werden over de honderd gebieden als beschermingszone aangemeld, zodat natuur extra beschermd kan worden.
En terecht. De hoeveelheden planten, bomen en vogels zijn amper te tellen. De lente barst uit haar voegen.
De meest bijzondere ontmoeting: een ree springt over het voetpad vlak na de Waalsdorpervlakte op zo’n 5 meter afstand van mij vandaan. De omheining vormt voor het dier geen belemmering. En er is even geen amateurwielrenner te bekennen.
Om het bij vogels te houden: in het duingebied tot aan Katwijk zie en hoor ik:
- fitis
- grasmus
- tjiftjaf
- raaf
- buizerd
- grauwe gans
- kuifeend
- koekoek
- houtduif
- koolmees
- winterkoning
- putter
- vink
- boomklever
- kievit
- huiszwaluw
- kleine bonte specht
- zilvermeeuw
- mantelmeeuw
- vlaamse gaai
- knobbelzwaam
De bocht van Berkhey
De voettocht gaat verder, dwars door Meijendel. Ik laat de boerderij, met het Monkeybos en de Natuurcampus rechts van mij liggen en loop door richting de Kijfhoek. Ik passeer uitkijkpunten, zoals het Panneduin en die van de Ganzenhoek. Het aantal recreanten groeit, vooral op de fiets. Verderop passeer ik het Fletcher hotel Duinoord op de Wassenaarse Slag. Het terras zit al goed vol met mensen die genieten van de krachtige aprilzon.
Omdat de Wassenaarse Slag niet met het OV bereikbaar is, loop ik door naar Katwijk. Ik betreed het gebied Berkheide, eveneens een Natura-2000 gebied. Berkheide was vroeger een dorp, gesticht eind 14e eeuw. Er woonden voornamelijk vissers, maar het gehucht verdween, misschien wel in de golven van de Allerheiligenvloed van 1 november 1570. Een vloed die nog erger was dat de Watersnoodramp uit 1953. Dorpen werden opgeslokt door de wilde zee, en zeer veel land en polders liepen onder.
Berkheide komt ook voor in de roman De bocht van Berkhey (1996) van de te vroeg gestorven schrijver Boudewijn Büch (1948-2002). In de roman keert de hoofdpersoon terug naar het dorp Oppidum (lees: Wassenaar) waar hij is geboren. Het verhaal speelt zich af op de geestgronden van Büch a.k.a. de hoofdpersoon Winkler Brockhaus. Winkler trekt met zijn vader de duinen in om vlinders te kijken. Een autobiografie? Nou, nee, maar je wordt als lezer vaak bij Büch op het verkeerde been gezet. Biograaf Eva Rovers noemde de schrijver een ‘mythomaan’, een ziekelijke leugenaar. Hij zou volgens eigen zeggen homofiel, later pedofiel zijn, en een overleden zoontje hebben (opgetekend in De kleine blonde dood).
Fantast of niet, de Haagse schrijver-dichter-presentator-bibliofiel wordt in het duingebied geëerd met het gedicht Weerzien op een vlindervormige plaat. Die plaat maakt onderdeel uit van de poeziëroute die mijn oud-collega bij de Koninklijke Bibliotheek, Dirk Idzinga, heeft geïnitieerd
DE ZOMERS speelden in Arcadië
Vlinders – in soorte die al lang
niet meer bestaan – vlogen zenuwachtig
en geluidloos in grillige lijnen
langs de droge struiken. Soms stak mijn vaders
donkere hoofd boven de duinpan uit
maar altijd was zijn vlindernet te zien
dat driftig gaten sloeg in schijnbaar niets,
op zoek naar razendsnel onzichtbaarheid.
Nu zijn de zomers winterlang.
Nergens in het zand – dat zachte
dreunen van de zee – hoor ik hem jagen.
Er zijn geen vlinders meer in Wassenaar;
overal staat Toegang die Verboden is.
Bron: Michiel Hendryckx, CC BY-SA 3.0
Natuurschoon en oorlogsgeschiedenis gaan ook samen in het duingebied Berkheide. Nabij de Pan van Persijn is eveneens een anti-tankmuur te zien midden in de natuur. De muur was een onderdeel van het ‘steunpunt Katwijk’ – een deel is te bezichtigen in de Pan van Persijn, en een ander deel dat dwars door de duinen loopt niet.
Linkerfoto niet van mij, wel van: Janericloebe, Public domain, via Wikimedia Commons. Rechterfoto wel weer van mij, maar geen publiek domein.
De laatste kilometers breken aan. Ik loop over het Laarzenpad, langs een kwetsbaar stuk duin en zie in de verte Katwijk opdoemen. De camping in het zuidelijke puntje van het vissersdorp lijkt verbonden te zijn aan de karakteristieke Soefi-tempel. Deze Universal Murad Hassil is in 1969 gebouwd en de enige tempel van het Universeel Soefisme dat in de wereld staat.
Engelandvaarders
Katwijk was een favoriete plek om de oversteek te wagen naar het vrije Engeland om zich daar aan te sluiten bij de geallieerden in de strijd tegen de Duitse bezetter. Dat was niet zonder gevaar: je kon op een mijn lopen, door Duitsers ontdekt worden op het strand of bij patrouilles op zee; en dan was de zee zelf donker en woest. Een onbekend aantal Engelandvaarders – zeker honderden – verdronken.
Op de boulevard van Katwijk is voor hen het monument van de twee kanovarende Engelandvaarders te zien. De oorlog is nooit ver weg geweest tijdens deze derde etappe door de Hollandse Duinen.
Ik loop nog een klein stukje door Katwijk naar het gemeentehuis waar ik de bus naar huis neem. Katwijk is Oranjegezind. Boven de Secretaris Varkevisserstraat hangen oranje en rood-wit-blauwe vlaggetjes. Zo ook in de zijstraten. En, opvallend, nooit eerder gezien, veel deuren hebben oranje- of rood-wit-blauwe strikken. Zouden die er op 4 mei ook nog hangen?
Routedetails
Wandeling Den Haag – Katwijk aan Zee
Afstand
19 km
Kenmerken
Bos, duin, strand, Natura-2000. Traces of war.
Plaatsen
Den Haag: Haagse Bos
Wassenaar: landgoed Clingendael, Duinbosch, Groenendaal, Vlakte van Waalsdorp, Meijendel, Sparregat, Panneduin, Oostduinen, Ganzenhoek, Wassenaarse Slag, Berkheide
Katwijk aan Zee: Friezewei, Dorendel, Zuid Duinen, Katwijk aan Zee
OV start
Den Haag Centraal
of vanaf station CS bus 18 naar Laan van Clingendael
OV Eind
Katwijk, boulevard-Zuid of Vuurbaak, Arriva bus 431 of bus 90 naar Leiden Centraal
Katwijk, Gemeentehuis, Arriva bus 385 naar Den Haag Centraal