1. Achtergronden van de woningnood

We gaan op huizenreis. We willen een nieuwe woning. En dat in een woningcrisis. Over de avonturen tijdens deze reis blog ik vanaf oktober 2023. Dit is deel 1: Achtergronden van de huidige woningnood.

Wonen is een grondrecht

Huren of kopen is te allen tijde een persoonlijke keuze in een complexe omgeving. Een woning is een grondrecht, dat op verschillende niveaus is vastgelegd:

• Artikel 22, lid 2 Grondwet: ‘Bevordering van voldoende woongelegenheid is voorwerp van zorg der overheid.’
• Europees Sociaal Handvest: ‘Een ieder heeft recht op huisvesting.’
• Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM), artikel 8, lid 1: ‘Een ieder heeft recht op respect voor zijn privé leven, zijn familie- en gezinsleven, zijn woning en zijn correspondentie.’

Probleem: je kunt dit recht op wonen niet echt afdwingen. Er zijn inspanningsverplichtingen, maar naar de rechter stappen om een woning te krijgen: no real chance.

In die situatie zitten wij als gezin (3-persoonshuishouden) overigens niet: we hoeven niets af te dwingen. 

Anno 2023 is de markt (Van Dale: ‘vraag en aanbod; uitwisseling van producten, publieke plaats voor koop en verkoop’) van woningen zeer overspannen. De woningnood is hoog tot zeer hoog. Meer mensen willen verhuizen maar kunnen geen woning vinden (CBS, 23 november 2022). In 2021 konden bijna 900.000 mensen geen woning vinden. Dat was twee keer zo veel als in 2015. 

Oorzaken woningtekort

Er zijn meerdere oorzaken van een tekort aan woningen. In 2008 was de kredietcrisis. Dat zorgde ervoor dat bouw kwam stil te liggen en bouwbedrijven over de kop vlogen. Dan is de de stikstofcrisis, PFAS en andere klimaatissues waardoor bouwplannen geen vergunning krijgen. Een vergunningstraject is sowieso lang. Dan komt de coronacrisis erover heen, plus een tekort aan bouwmaterialen en gestegen prijzen van bouwgrond, energie en grondstoffen. En… we leven gewoon anders dan 50 jaar geleden: meer alleenstaanden, andere, grotere woonwensen, ouderen blijven langer thuis wonen. Met een vreselijk ambtelijk woord, wordt dit ‘huishoudensverdunning’ genoemd.

Ho, wacht. Rewind. De stikstofcrisis heeft na het arrest van de Raad van State (dat per bouwproject duidelijk moet zijn dat er geen extra stikstofuitstoot in Natura-200-gebieden is; PAS-uitspraak 29 mei 2019) geen terugval in de vergunningverlening laten zien (Economenvakblad ESB, 20 september 2023).

Opnieuw een CBS-grafiekje: Het aantal huishoudens is sinds 1960 veel sneller gegroeid dan de bevolking. 18% van de winwoners heeft een eenpersoonshuishouden en dat is vooral te zien bij twintigers en mensen boven de zeventig.

Daarbij: de woningbehoefte groeit nog flink door (Binnenlands Bestuur, 1 december 2015)

De vraagt blijft volgens de twee planbureaus (Planbureau voor de Leefomgeving en het Centraal Planbureau) flink groeien. Dat blijkt uit de ‘Welvaart en Leefomgeving 2015’. Zij maakten twee scenario’s: hoog en laag.

• Scenario Hoog combineert een relatief hoge bevolkingsgroei met een hoge economische groei van ongeveer 2% per jaar.
• In scenario Laag gaat een beperkte demografische ontwikkeling samen met een gematigde economische groei van ongeveer 1% per jaar.

In vrijwel alle regio’s neemt de vraag naar woningen toe, ook als in 8 van de 12 provincies de bevolking zou krimpen (opnieuw: komt door ‘huishoudensverdunning’).

In sommige regio’s kan dat knellen, zoals voor Haarlem, Den Haag, de Zaanstreek of het Gooi. Daar moet eerder gewerkt worden aan woningdichtheid (de hoogte in?) dan nieuwe woningen in nieuwe gebieden. Dit heeft ermee te maken dat de groei van het aantal banen in de Randstad het hoogste is. 

Ondertussen daalt de bouwactiviteit, met opnieuw meer bouwbedrijven die faiiliet gaan en minder vergunningen voor nieuwbouw (5% minder in het tweede kwartaal van 2023). De doelstelling van het kabinet was om tot 20230 900.000 nieuwe woningen te bouwen, maar dat lijkt uit het zicht te raken. Kortom, we zijn nog lang niet van de woningnood af.